نفقه اقارب به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
حانیه محمدی/کارشناس حقوقی
نَفَقه: انفاق، و کمک کردن از باب نیکوکاری است؛ البته این نفقه بعضاً الزام‌آور میشود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان.
در متون قانونی، نفقه بر ۳ نوع قید شده که بنا به درجه اهمیت به این ترتیب می‌توان آن را ذکر نمود:
نفقه زوجه: مسکن و پوشاک و خوراک و اثاث خانه در حدود مناسبت عرفی یا وضع زوج و خادم در صورت عادت زوجه به داشتن خادم یا حاجت او به واسطه ناخوشی یا نقص عضوی.
نفقه اقارب: مسکن، اثاث خانه، خوراک و پوشاک به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت انفاق‌کننده.
نفقه زندانی: خوراک و پوشاک و دوا و طبیب و حمام زندانی را گویند.
در مورد نفقه زوجه که قبلاً مفصل صحبت کردیم، مبحث اصلی ما در این قسمت، نفقه اقارب یا همان خویشاوندان است.
ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی:«کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.»
در این مورد باید توجه داشت که اگر فرد، مالی اضافه بر مخارج خود و زوجه اش داشته باشد، اما دیونِ حالی داشته باشد( بدهکار باشد) پرداخت این بدهی مقدم است بر نفقه خویشاوندان البته به جز نفقه فرزندان و پس از پرداخت بدهی اگر چیزی اضافه ماند، صرف پرداخت نفقه خویشاوندان میشود.
خویشاوندان در اینجا عبارتند از:
۱_فرزندان و نوه‌ها، اگر چه پایین‌تر روند (مانند نبیره و نتیجه). طبق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی:«نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب. در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن‌ها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.»
۲_پدر و مادر و پدربزرگها و مادربزرگها، اگر چه بالاتر روند. طبق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی:« نفقه ابوین با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اولاد و اولاد اولاد است.»
اگر پدر و مادر تنها یک فرزند داشته باشند، همه نفقه بر عهده اوست و در صورت تعدد فرزندان، مشترکاً و به نسبت برابر، باید نفقه را بپردازند و از این لحاظ تفاوتی میان دختر و پسر نیست.
نفقه این دو دسته ،خواه مرد باشند یا زن، کوچک یا بزرگ، مسلمان یا کافر، به تفصیلی که می‌آید، بر مرد واجب است؛ ولی نفقه دیگر نزدیکان، به ویژه کسانی که از او ارث می‌برند، مستحب است.
در ادامه مفصل تر به مبحث نفقه خویشاوندان میپردازیم.
