زهرا قاسم زاده
شاید برای بسیاری این سوال پیش آید که آیا انتخاب تجرد یک بحران است؟ طبق سرشماری سال 1395، تعداد دختران مجرد بالای 15 سال در کـشور 5 میلیون و 800 هـزار نفر؛ مجردهای 20 سال به بالا، 3 میلیون و 700 هزار نفر؛ مجردهـای 40 سـال بـه بـالا، 426 هـزار و مجردهای سن 45 سال به بالا، 242 هزار نفر است. تعداد مردان مجرد 15 سـال بـه بـالا، 5 میلیون و 900 هزار نفر؛ مجردهای بالای 20 سال، 3 میلیون و 300 هزار نفر؛ مجردهای 40 سـال بـه بـالا، 148 هزار نفر و مجردهای 45 سال به بالا، 81 هزار نفر است. همچنین بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تجرد قطعی که تـا قبـل از سـال 1375 دارای نوسـان بوده؛ بعد از این سال روند افزایشی پیدا کرده است. تجرد قطعی در سـال 1375 بـرای مـردان حـدود 1/1 درصد و برای زنان 1/2 درصد بوده است. روند افزایشی تجرد قطعـی طـی سـالهـای 1375 تـا 1395 برای مردان حدود دو برابر و برای زنان بیش از سه برابر بوده است.
جدای این که چه محدوده سنی برای تجرد قطعی در نظر گرفته شود، باید به نقش عوامل متعدد در این زمینه هم توجه زیادی داشت. برخی بر این نظرند که ازدواج یا عدم ازدواج را می توان ناشی از دو عامل اجتماعی/ساختاری؛ و فردی دانست. مسلم است که در عوامل فردی، اشخاص اختیار بیشتری برای تمایل یا عدم تمایل به ازدواج دارند که این عامل هم می تواند تحت تأثیر عوامل اجتماعی/ ساختاری قرار گیرد. از جمله عوامل اجتماعی/ ساختاری می توان به توازن یا عدم توازن ساختار سنی -جنسی جمعیت و وضعیت اجتماعی- اقتصادی جامعه اشاره نمود که در سالهای اخیر به شدت این امر را تحت تأثیر قرار داده است.
طبق پژوهش های انجام شده پدیده تجرد گزینی خاص کشور ما نبوده و در بسیاری از کشورهای دیگر نیز مشاهده می شود که آن را خاص دوران معاصر و به بیان دیگر مدرنیته دوم می دانند و برای آن عوامل بسیاری از جمله تغییر ارزشها و اهمیت یافتن آزادی و استقلال در تصمیم گیری ذکر می شود که زنان تحصیلکرده و شاغل از آن برخوردارند و مشاهده می شود که روز به روز بر تعداد زنان تحصیلکرده و شاغل افزوده می شود. این افراد که گاهی اهداف بلندمدتی را برای خود در نظر می گیرند و در جهت دستیابی به آن تلاش می کنند، نیاز به فردی برای همراهی در این مسیر دارند که او را نیافته و در نتیجه ترجیح می دهند خود به تنهایی زندگی کرده و تجرد را انتخاب کنند. علاوه بر این پژوهش های دیگری همسو با عوامل ذکر شده، عدم حساسیت خانواده ها به تجرد دختران و پذیرش تجرد آنان، تشویق فرزندان دختر به پیشرفت در زندگی و عدم اجبار برای ازدواج، نیازهای عاطفی و مالی خانواده، تغییر ملاک های موفقیت و شایستگی در جامعه و شرایطی که بی ثبات کننده ازدواج در جامعه است (مانند رواج طلاق، عدم رضایت از ازدواج، خیانت در زندگی زناشویی و …) در این امر موثر بوده و باعث می شود که دید دختران به ازدواج تغییر نماید.
از سوی دیگر باید به این مساله هم توجه داشت که افزایش تجرد در جامعه باعث بر هم خوردن توازن جمعیتی شده است. ازدواج اگر صحیح و بر طبق معیارهای افراد انجام شود سبب آرامش فرد شده و تشکیل خانواده، انگیزه ای برای تلاش و پیشرفت خواهد بود.
بنابراین می توان در پاسخ به این سوال که آیا انتخاب تجرد یک بحران است؟ گفت تجرد و ازدواج هر دو انتخاب است و فرد بنا بر معیارها و ملاک های خود انتخاب می نماید که چگونه زندگی خود را پیش بگیرد و از آن جا که انسان موجودی اجتماعی است و نیازمند ارتباط با دیگران و آرامش گرفتن از آنهاست، مسلم است که تشکیل خانواده و بودن در کنار اعضای خانواده می تواند این نیاز انسان را برطرف نماید.
