از جمله آثار باستانی که گرچه تغییر کاربری داده است اما هنوز پابرجا و استوار در دل شهر کرمان جلوه نمایی میکند، یخدان مویدی است. این ساختمان در گذشته و در زمان نبود برق، با برخورداری از معماری خاص به مدت طولانی یخ مورد نیاز ساکنین شهر کرمان را نگهداری میکرد.گرچه با ظهور برق و احداث کارخانه یخ سازی این سازه نیز از دور خارج شد اما همچنان یکی از جاذبه های گردشگری در کرمان محسوب میشود.
اقلیم گرم و خشک کرمان، تابستان های این شهر کویری را گرم و طاقت فرسا کرده است و وجود ساختمان های خشت و گلی با نوع خاصی از معماری، وظیفه نگهداری یخ برای شهروندان را به عهده داشتند. مالک اغلب این ساختمان ها که به نام ” یخدان” شناخته میشدند فالوده فروشان بوده اند و تعدادی از انان نیز وقف عام میشد.
معروف‌ترین یخدان‌های کرمان عبارت‌اند از یخدان چوب مفیدی، یخدان‌های زریسف، یخدان رحیم آباد و یخدان مویدی به جز یخدان مویدی بقیه یخدان‌ها تقریبا از بین رفته‌اند و اثری از آن‌ها باقی نیست.
یخدان مویدی از یادگارهای اواخر دوره صفویه است و نظیر دیگر یخچال‌های تاریخی، از آن به‌منظور نگهداری یخ برای روزهای گرم تابستان استفاده میکردند. نام مویدی به قنات مشهور مویدی بازمی‌گردد که آب یخچال از آن تامین میشد. البته برخی می‌گویند صاحب یخدان، فردی به نام مویدالدین ریحان، یکی از کارگزاران حکومت کرمان بوده است.
اگر پای صحبت قدیمی‌های کرمان بنشینید، می‌گویند در ساعات ابتدای صبح‌های تابستان، فالوده‌فروش‌ها، فالوده کرمانی را در سایه یخچال‌ها درست میکردند و به مردم می‌فروختند. بدین‌ترتیب به‌نظر می‌رسد یخدان‌ها به مکانی برای تفریح و استراحت مردم نیز تبدیل شده بودند.
برای تامین آب یخچال‌های خشت و گلی عظیم، آب به‌وسیله قنات‌ها به انتهای یخدان هدایت میشد و همیشه چند نفر کارگر در این یخچال‌ها در حال فعالیت بودند. مقداری آب از طریق تعدادی حفره، هر شب روی توده‌های یخ‌های قبلی هدایت میشد. این میزان چنان بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد؛ به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ‌گیر از چند سانتی‌متر تجاوز نمی‌کرد. این شرط فنی به‌خوبی می‌رساند که یخچال‌سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ‌گیری را طراز کنند.. پس از آن که تقریبا قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسید، یخ‌ها را قطعه قطعه میکردند و داخل منابع یخ می‌ریختند و انبار میکردند. انبارهای یخ مانند آب‌انبارهای مدور ساخته شده بود و در مجاورت سطوح یخ‌گیری قرار داشت. روی هر طبقه از یخ‌ها مقداری کاه می‌ریختند تا از چسبیدن آن‌ها به یکدیگر جلوگیری شود. در برخی موارد، یخ‌سازان خوش‌ذوق دانه‌های یاقوتی رنگ انار را روی یخ‌های پاک می‌ریختند و در تابستان یخی زیبا و دلفریب زینت‌بخش سفره ثروتمندان میشد.
انبارهای یخ دو راهرو داشتند، یکی برای انباشتن یخ ها روی یکدیگر و یکی هم برای بیرون آوردن آن ها در فصل تابستان مورد استفاده قرار می گرفت. در کف انبار نیز چاه های مخروطی شکلی طراحی شده بودند که آب حاصل از ذوب یخ ها در آن ذخیره می شد.
عناصر تشکیل‌دهنده یخدان مویدی نظیر دیگر یخدان‌ها عبارت‌اند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. مصالح بنا را خشت خام و ملات گل تشکیل می‌دهند. خشت خام عایق حرارتی است و گرما را به داخل یخچال عبور نمی‌دهد. پله‌های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت‌ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه جدید خشت و گل روی گنبد می‌کشیدند.
یخدان مویدی کرمان نبش پمپ بنزین خورشید و در خیابان شهید کامیاب واقع شده است.
به گردشگران پیشنهاد میشود چنانچه قصد بازدید از بازار کرمان را دارند حتما در مسیر خود از بزرگترین یخچال خشتی ایران و جهان بازدید به عمل آورند.
یخدان مویدی در تاریخ ۲ آبان ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
