-مهشید ایرانی-
استان کریمان از زمان ترکان خاتون تا اکنون بانوان بسیاری را در زمینه های مختلف به خود دیده است. زنان قدرتمندی که با پیشگامی در رشته خود، درهای جدید را به سوی استان کرمان گشوده اند. زنانی که در بسیاری موارد گمنام باقی مانده اند. زهرا جمعه‌زاده یکی از این بانوان است که بخش پرتودرمانی کرمان از ابتدای تاسیس با او همکاری داشته است.
وی جزو اولین فارغ‌التحصیلان رشته فیزیک پزشکی در ایران است که از همان ابتدا، کار خود را در بخش‌های درمان سرطان آغاز نمود و برخلاف بسیاری از افراد با وجودی که امکان کار و تحصیل در خارج از کرمان برای او فراهم بود اما زادگاهش را برای خدمت انتخاب نمود. زهرا جمعه زاده ماهانی در سال 1353 در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد و با فارغ‌التحصیلی از رشته فیزیک پزشکی در حال حاضر علاوه بر نظارت بر بخش‌های پرتو درمانی در بیمارستان های کرمان به عنوان هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی، به آموزش و تربیت دانشجویان نیز مشغول است. در گفتگویی که با او داشتیم به تشریح بیشتر رشته فیزیک پزشکی و کاربرد آن در درمان سرطان پرداختیم.
چرا رشته فیزیک را برای ادامه تحصیل انتخاب کردید؟
طبیعت و قوانین حاکم بر آن همیشه یکی از علایق من بود بنابراین با وجودی که امکان قبولی در رشته های مهندسی برایم فراهم بود، فیزیک جز اولین انتخابهایی بود که برای دانشگاه انجام دادم. کارشناسی‌ام را در رشته فیزیک کاربردی از دانشگاه باهنر اخذ نمودم. در سال های اخر کارشناسی در حال پرس و جو برای ادامه تحصیل بودم که با رشته فیزیک پزشکی آشنا شدم. آن زمان از طریق اینترنت محدودی که در دانشگاه داشتم با این رشته اشنا شدم. این رشته در چند دانشگاه محدود در ایران وجود داشت. از طرفی برای تحصیل در رشته فیزیک پزشکی باید از وزارت علوم به وزارت بهداشت میرفتم و تعدادی از دروس مرتبط با رشته پزشکی از جمله ژنتیک، آناتومی و… را نیز مطالعه کردم. رشته فیزیک پزشکی محل تلاقی علم فیزیک با پزشکی است. نهایتا در مقطع کارشناسی ارشد رشته فیزیک پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پذیرفته شدم.
فعالیتهای کاری شما از چه زمان و چطور شروع شد؟
فیزیک پزشکی گرایش مختلفی دارد از جمله پرتو درمانی یا رادیوتراپی که به درمان تومورهای سرطانی با استفاده از اشعه‌یونی‌زا می‌پردازد. از طرفی دانشگاه صنعتی اصفهان اساتید بسیار زبده‌ای در این زمینهد اشت. در زمان تحصیل در مقطع ارشد به پیشنهاد یکی از اساتید گرانقدرم سرکار خانم فرزانه شکرایی به عنوان کار دانشجویی در بخش پرتو درمانی بیمارستان سیدالشهدای اصفهان مشغول به کار شدم، این تجربه ارزشمندی برای من و آغاز ورودم به این عرصه بود.
با توجه به اینکه شرایط کار در اصفهان برایتان فراهم بود چرا به کرمان بازگشتید؟
حدود سال 1376 بود که کرمان اولین دستگاه شتابدهنده خطی را در بیمارستان شفا نصب کرد. این دستگاه سومین دستگاهی بود که در ایران نصب شده بود و یکی از دستگاه‌های پیشرفته در درمان سرطان محسوب می‌شود. هرچند بعد از اتمام تحصیل استاد راهنما و بیمارستان سید الشهدا از فعالیت های من رضایت داشتند و امکان کار در دانشگاه و مراکز درمانی اصفهان برایم فراهم بود اما چون در شهر کرمان به تخصص من نیاز داشت و از طرفی من سابقه کار در بخش پرتودرمانی بیمارستان سیدالشهدای اصفهان که قطب درمان سرطان در کشور بود را نیز در کارنامه خود داشتم و از فارغالتصیلان این رشته، فرد کرمانی دیگری وجود نداشت، من به کرمان بازگشتم و در بیمارستان شفا مشغول به کار شدم.
جایگاه استان کرمان را از نظر تشخیص و درمان سرطان چطور ارزیابی می‌کنید.
حدود 25 سال پیش که دستگاه شتابدهنده خطی وارد استان شد واقعأ استان پیشرویی در این زمینه بود اما متاسفانه تا سال ها همان یک دستگاه در کل استان موجود بود. در حال حاضر دو دستگاه فعال یکی در بیمارستان شفا و دستگاه دوم از سال 97 در بیمارستان افضلی پور فعال هستند و به امید خدا تا ماه اینده یک دستگاه رادیوتراپی نیز در خیریه یاس راه اندازی خواهد شد. در سند درمان استان کرمان که بر اساس جمعیت تنظیم می‌شود باید تا سال 1404 در سطح استان 9 دستگاه در استان و در شهر کرمان شش دستگاه نصب شود که به نظر شاهد اقدامات موثری نیستیم. اما در مورد نیروی متخصص محدودیتی نداریم. حتی در مقطع دکتری هم از نظر نیروی متخصص کمبودی وجود ندارد.
آیا دستگاه های موجود جوابگو نیاز استان است؟
متاسفانه هیچ کدام از شهرستانهای کرمان این نوع دستگاه های درمانی را در اختیار ندارند علاوه بر اینکه تا چند سال قبل از استان های مجاور نیز پذیرای بیمارانی بودیم.
کرمان استان پهناوری است. بیماران از شهرهای جنوبی مسافت زیادی را باید طی کنند تا به کرمان برساند از طرفی چون پروسه درمان پروسه زمانبری است، شرایط بسیار سختی برای بیماران شهرستانی است فراهم است. و دستگاه‌های درمانی از جمله نیازهای ضروری برای شهرستان های کرمان محسوب می شود و دو دستگاه برای استان کرمان جوابگوی نیاز استان نیست. به غیر از درد و رنجی که بیمار سرطانی و خانواده او با آن دست به گریبان است این سختی ها نیز به آن اضافه می شود.
چه آینده‌ای برای رشته فیزیک پزشکی در کرمان متصور هستید؟
در تلاش هستیم تا در دانشگاه علوم پزشکی مقطع کارشناسی ارشد رشته فیزیک پزشکی را ایجاد کنیم تا تربیت نیروی متخصص را خودمان انجام دهیم. استان کرمان زیر ساخت مناسب در این زمینه را دارد زیرا بیمارستان افضلی و شفا، بخش رادیو تراپی فعالی دارند از ماه آینده که بخش رادیوتراپی خیریه یاس نیز فعال شود می‌توان از پتانسیل آن نیز برای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی استفاده نمود. اما نکته حائز اهمیت در این رشته توجه به این مورد است که گرایش پرتو درمانی نیازمند کار عملی در بیمارستان است و نمی‌توان تنها به دانش تئوری اکتفا کرد.
نقش و عملکرد یک متخصص فیزیک پزشکی در بیمارستان‌ها چگونه است؟
علم فیزیک پزشکی تلاقی علم فیزیک با پزشکی است در حقیقت پزشک و فیزیست )کارشناس فیزیک پزشکی که در بخش‌های پرتو درمانی مشغول به کار است) مکمل هم هستند. پزشک اطلاعات بالینی را که برای درمان بیماری مفید است در اختیار فیزیست قرار می‌دهد و فیزیست با توجه به این اطلاعات میزان پرتو مورد نیاز را به بیمار محاسبه می‌کند. اگر استاندارهای لازم در این روند رعایت نشود، می‌تواند آسیب زا باشد. کار فیزیسیست در واقع اشعه رسانی با بالاترین دز به تومور سرطانی با حفظ سلامت سایر ارگان‌های بدن است. در بیماری ساده درمان با دارو انجام می‌شود اما زمانی که برای درمان از اشعه استفاده می‌شود رفتار این اشعه در بدن از قوانین و اصول فیزیکی پیروی می‌کند.
چرا حضور یک متخصص فیزیک پزشکی در بیمارستان‌ها ضروری است؟
در هر بخشِ پرتو درمانی، یک متخصص فیزیک پزشکی به عنوان مسئول فیزیک بهداشت در نظر گرفته می‌شود. این فرد بررسی آثار سوء پرتو‌های یونزا، اصول حفاظت در برابر پرتو‌ها، تدوین آیین نامه‌های اجرایی جهت اجرای قوانین بهداشتی_حفاظتی، اعمال توصیه نامه‌های محافظت در برابر اشعه، اطمینان از حفاظت پرسنل بخش پرتودرمانی، مردم عادی و بیماران و همراهیان بیمار از تشعشات غیر ضروری را به عهده دارد. به طور کلی هر بخشی که با پرتو کار می‌کند، ملزم به داشتن مجوز کار با اشعه است و مستقیما زیر نظر سازمان انرژی اتمی کار می‌کند.
پرسنل به طور مرتب با استفاده از دستگاهای مخصوص از نظر اشعه کنترل می‌شوند. چنانچه سطح اشعه در فردی بالاتر از سطح استاندار باشد، باید طبق پروتکل با او رفتار شود.
زنان چه جایگاهی در رشته فیزیک پزشکی دارند؟
زنان 25درصد از جامعه آماری نیروهای فیزیک پزشکی را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. اما آنچه در بین همکارانم مشاهده می‌کنم به نظر می‌رسد این آمار کمی بیشتر باشد.
اما برخلاف تعداد اندک از نظر کمی، تاثیرگذاری زنان در این رشته به حدی بوده که در سال 2008 و بعد از گذشت پنجاه سال از تاسیس انجمن فیزیک پزشکی، انجمن فیزیک آمریکا به منظور بزرگداشت جایگاه زنان در فیزیک پزشکی کنگره ای برگذار کرد. در این کنگره به سابقه زنان در این حوزه پرداخته شد و در آن از پروفسور اعظم نیرومندراد، شهروند ایرانی_آمریکایی به عنوان نماد فیزیک پزشکی تقدیر شد. علاوه بر آن در داخل ایران نیز از بانوان توانمند و پیشگامی زیادی در این عرصه بهرمند هستیم. از جمله دکتر فرزانه شکرانی که جز اولین نفرات در رشته فیزیک پزشکی هستند.
سخن پایانی
من در یک خانواده فرهنگی رشد کردم. یکی از برادرانم دکتری فیزیک پزشکی را دارند و برادر دیگرم با مدرک دکتری مکانیک در شرکت دانش بنیاد بارها جایزه افضلی پور را دریافت کرده است. تمام این اتفاقات مدیون نقش پدر و مادر است زیرا والدین در تربیت فرزندان نقش اساسی و مهمی دارند .از همینجا اعلام می‌کنم مدیون مادر و مخصوصا پدرم هستم. در زمان تحصیل حمایت‌های حداکثری ایشان را داشتم و هنوز پدرم پیشنهاد ادامه تحصیل را به من دارند.