یادگاری از تنها حاکم زن تاریخ کرمان

یادگاری از تنها حاکم زن تاریخ کرمان

شـاید کمتـر کرمانـی بدانـد کـه یکی از عادلتریـن و موثرتریـن حـکام کرمـان زنـی بـوده بـه نـام تـرکان خاتـون
که در زمـان حکمرانـی وی بـر کرمـان، ایـن خطـه بـه یکبـاره شـاهد تحولـی عظیـم میشـود،
بسـیاری از آب انبارهـا، قناتهـا و بناهـا و راههـای اسـتان کرمـان در زمـان ایـن حاکـم مقتـدر احـداث میشـود
و امنیـت و فرهنـگ در کرمـان رونـق میگیـرد.
بطوری کـه کرمـان بـه یکـی از مراکـز اصلـی علم و ادب و معمـاری تبدیـل میشـود.

وی از سلسـله حاکمـان قراختایـی در کرمـان محسـوب میشـده کـه از سـال 655 تـا 681 بـر ایـن سـرزمین حکمرانـی کـرد .
وبسـیاری از مـدارس، کاروانسـراها و البتـه مسـاجد کرمان در زمـان او احـداث شـد.
زنـی کـه فرهنـگ و ادب کرمـان را متحـول کرد در کنـار خدمـات گسـتردهای کـه وی در کرمـان انجـام داد.

میتـوان بـه دوراندیشـی علمـی و فرهنگـی وی اشـاره کـرد کـه موجـب رونـق فرهنـگ و ادب و مذهـب در کرمـان شـد.
وی نخسـتین دانشـگاه کرمـان و یکـی از اولیـن دانشـگاه های ایـران را بنـا نهـاد کـه
هـم اکنـون بـه گنبد یـا قبه سـبز شـهرت یافتـه اسـت.
ایـن بنـا کـه بـه یکـی از زیباتریـن بناهـای کرمـان شـهرت داشـته اسـت یکـی از عظیمتریـن بناهـای ایـن شـهر محسـوب میشـد.
وقتـی کرمـان بـه اشـغال انگلیس هـا در آمـد سـایکس کـه کنسـولگری انگلیـس را در کرمـان بنـا کـرد
و از این بنا بـه عنوان یکـی از عجایـب معمـاری کرمـان یـاد کـرده .
وی در خاطراتـش از ایـن بنـا بـه عنوان
” بنایـی بـا ارتفـاع 50 پـا یاد مـی کند که نمـای بیرونـی آن دارای کاشـی کاری سـبز رنـگ بوده اسـت.”
ایـن بنـا کـه در لیسـت آثـار ملـی جـای گرفتـه بـر اثـر زمیـن لـرزهای دچـار خسـارت شـدید میشـود
پـس از آن تاکنـون هیـچ یـک از مسـئوالن شـهر کرمـان سـراغی از ایـن بنـا نگرفتـه و مرمتـش نکـرده انـد.
قسـمتهایی کـه از ایـن بنـا همچنـان بـه جـا مانـده از جملـه زیباتریـن آثـار معمـاری ایرانـی محسـوب میشـوند
در دانشـگاههای کشـورهای مختلـف به عنـوان
“زیباترین اثـر بجـا مانده با الهام از سـبک کاشـی کاری “مـورد بحـث قـرار مـی گیـرد.

زهـرا زیبـا قلـم، بـه عنـوان یکـی از محققـان تاریـخ کرمـان کـه در ایـن خصـوص تحقیقاتـی انجـام داده
بـه خبرنـگار مهـر میگوید:
این بنا توسـط بانـوی کرمـان تکمیـل شـده اسـت.
نخسـتین خشـتهای ایـن بنـا در زمـان سـر سلسـله قراختاییـان در کرمـان بنـا شـد و
در واقـع بـراق حاجـب، مؤسـس این سلسـله در سـال 630 هجـری قمـری سـاخت ایـن بنا را آغـاز کـرد
و امـا پـس از مرگـش سـاخت بنـا بـا دسـتور تـرکان خاتـون حاکـم محبـوب مـردم کرمـان ادامـه یافـت.

زیباقلـم افـزود: بـدون شـک شـهر کرمـان بسـیاری از داشـته هایش را در تاریـخ مدیـون ایـن حاکـم اسـت
بـه طـوری کـه
در زمـان او علـم آمـوزی و ادب و فرهنـگ و کشـاورزی در کرمـان رونـق گرفـت
یکـی از بزرگتریـن اقدامـات تـرکان خاتـون
احـداث قنات بـود که موجـب آبادانـی کرمـان و رونق کشـاورزی شـد.
وی افـزود: بنـای گنبـد سـبز کـه بـه واقـع یکـی از نخسـتین دانشـگاههای ایـران محسـوب میشـود
در ابتـدا در مجـاورت آرامـگاه حـکام قراختایـی و بـرای توجه بـه آرامـگاه آنان بنا شـد
اما کاربـری آن چیـزی جـز مدرسـه و مرکـز علمـی نبـود
تـرکان خاتـون شـرایط را بـرای حضـور دانشـمندان و علمـا بـرای انتقال دانش در ایـن مرکـز فراهـم کـرد و آن را گسـترش داد.
قبـه سـبز بدیـع تریـن اثـر دارای معـرق کاری در ایـران اسـت.

اسـتاد پیرنیـا یکـی از اسـاتید تاریـخ معمـاری ایـران زمیـن
گنبـد سـبز کرمـان را به عنـوان قدیمی تریـن معـرق ایـران مـی شـناخته اسـت
کاشـی کاری ایـن گنبـد را منحصـر بـه فـرد و در رتبـه نخسـت هنر کاشـیکاری ایـران مـی دانسـته اسـت.
وی بـا اشـاره بـه اینکه طبـق فرضیه هایی ایـن بنـا قدیمی تریـن معمـاری کاشـیکاری ایـران اسـت،
گفـت: بدون شـک حفاظـت و حراسـت از ایـن بنای منحصـر بـه فـرد بسـیار ضـروری
و از لحـاظ گردشـگری و آ کادمیـک الزامـی اسـت .
امـا متاسـفانه کمتریـن توجه هم بـه ایـن بنـا در سـالهای اخیـر صـورت نگرفتـه اسـت.
بـا وجـود داشـته هایش در بنـا قفـل اسـت و کمتـر کسـی از آن بازدیـد میکنـد
زیـرا اصـوالا بـرای مردم کرمان ناشـناخته اسـت
و حتی افرادی کـه هم جـوار ایـن بنـا زندگـی میکنند کمتریـن آگاهـی از تاریـخ و جایـگاه ایـن اثـر
منحصـر بـه فـرد ندارند.
وی گفـت: مـا ارگ بـم و رایـن و بـازار گنجعلیخـان را داریـم امـا
هنـوز خبـر نداریـم گنـج حقیقـی تاریـخ ایـران در قبـه سـبز نهفتـه اسـت
ایـن بنـا بسـیار ارزشـمند اسـت و جایـگاه علمـی و فرهنگـی غنـی کرمانیـان را نشـان میدهـد.
امـا جایگاهـی در تورهـای گردشـگری و افـکار مـردم کرمـان ندارنـد.
زیباقلـم افـزود ادامـه داد:
بازسـازی ایـن بنـا مدتهاسـت به دسـت فراموشـی سـپرده شـده و در حـال نابـودی و فراموشـی اسـت.
این بنـای بزرگ در قلب تاریخـی شـهر کرمـان شـامل
سـالن اجتماعـات، سـاختمان حکومتـی، دانشـگاه و مقبـره حـاکان قراختایـی بـوده اسـت
کـه در طـول 30 سـال حکومـت تـرکان خاتون بنا شـده اسـت
امـا زمیـن لـرزه، حفاری هـای غیـر مجـاز سـال های دور و بی توجهی سـالهای معاصـر از ایـن بنـا چیـزی باقـی نگذاشـته اسـت.
وی گفـت: تـرکان خاتـون در واقـع از محبـوب تریـن حـکام کرمانـی بـود کـه عصـر جدیـد را در کرمـان بنـا کـرد
و هـم اکنـون نیـز مقبـره وی در مجـاورت همیـن بنـای گنبـد سـبز بسـیار مـورد توجـه مـردم کرمـان قـرار دارد.
تاریـخ شـفاهی کرمـان فرامـوش شـده اسـت.
محمـد قاسـمی سـرایانی، کارشـناس باستانشـانی نیـز بـه اهمیـت تاریخـی این بنا اشـاره کرد و گفت:
در بسـیاری از اسـتانهای کشـور شـاهد ایـن هسـتیم کـه متولیـان میـراث فرهنگـی
از هـر دلیلـی کـه بتوانـد تاریـخ شـهر را بـا علـم انـدوزی و فرهنـگ و ادب پیوند بدهـد اسـتفاده مـی کنند
و بـه مرمت و معرفـی ایـن آثـار مـی پردازنـد.
وی افـزود: بـه جـرات مـی تـوان گفـت کـه هیـچ اسـتانی بنایی مانند قبه سـبز نـدارد
کـه اثبـات کند کـه از قـرن هفتم هجـری قمـری تمـدن سرزمینشـان آنچنـان توسـعه یافتـه کـه
بـه دنبـال سیسـتم توزیـع آب، احـداث مدرسـه و بالاتـر از سـطوح مدرسـه بـوده انـد.
وی بیـان کـرد:
هیـچ برنامـه تدویـن شـده ای بـرای انتقـال فرهنـگ و میـراث گذشـتگان بـه نسـل جدیـد در دسـتور کار قـرار نداشـته.
قاسـمی گفـت:
قبـه سـبز در کنـار اهمیـت و نـوع معمـاری منحصـر بـه فـرد
دارای تاریخـی شـفاهی اسـت کـه مایـه افتخـار کرمـان اسـت امـا مـورد توجـه قـرار نگرفتـه اسـت.
وی تصریـح کـرد:
کرمانیهـا از تاریـخ شهرشـان آنچنـان اطلاع دقیقـی ندارنـد
حتی از یکـی از مخـوف تریـن وقـاع تاریـخ کـه در همیـن شـهر کرمـان و
دو صده های اخیـر روی داده کسـی اطلاعـی نـدارد
و نسـبت بـه فاجعـه آقا محمـد خان بی توجـه هسـتند.
وی گفـت:
در کنـار اهمیـت تاریـخ شـفاهی قبـه سـبز
ایـن مجموعـه از معمـاری منحصـر بـه فـرد و بدیعـی برخـوردار بـوده اسـت کـه
متاسـفانه بر اثـر زمیـن لـرزه دچـار خسـارت شـده و
در مراحـل بعـد حکـم رانـی در کرمـان حتـی برخـی حاکمان در ایـن مجموعه بـه جسـتجوی گنـج پرداختنـد
و برخی از قسـمتها را از بیـن بردنـد.
وی گفـت:
قبـه سـبز بنایـی بـه ارتفـاع 50 پـا بـوده کـه سـاخت آن در گذشـته بـدون امکانـات،
اعجـاب انگیر و نشـانه عظمـت تمـدن کرمـان دارد.
قاسـمی بـه کاشـی کاری، گـچ بـری و حتـی طلا کاری در ایـن مجموعـه اشـاره کـرد و گفـت:
بسـیاری از ایـن داشـته ها بـه دلیـل همیـن بیتوجهی هـا از بیـن رفتـه اسـت.
وی گفـت:
بسـیاری از اطلاعاتـی کـه مـا از قبـه سـبز داریـم
بنـا بـه یادداشـت های سـایس انگلیسـی و عکس هایـی اسـت کـه از ایـن مجموعـه گرفتـه شـده اسـت،
اگرنـه مستندسـازی دقیقـی حتـی در زمـان کنونـی هـم از ایـن مجموعـه صـورت نگرفتـه اسـت