زن و اجتماع- فتحیه نعمت‌الله‌زاده متولد ۱۳۴۰، کرمان، بنیان‌گذار جمعیت «دوستداران زمین سبز»، از چهره‌های پیشگام و تأثیرگذار در عرصهٔ فعالیت‌های زیست‌محیطی ایران به‌شمار می‌رود. وی با تکیه بر آموزش و جلب مشارکت عمومی، اقداماتی نظیر طراحی و اجرای کارگاه‌های آموزشی و کمپین‌های حفاظت از طبیعت را در استان کرمان ساماندهی کرده است. تلاش‌های مستمر ایشان نه‌تنها الهام‌بخش نسل نوین فعالان محیط‌زیست بوده، بلکه گواهی است بر این اصل کلیدی که مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی، مستلزم عزم جمعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. در این شماره، گفت‌وگوی اختصاصی زن‌واجتماع با این بانوی نام‌آور عرصهٔ محیط‌زیست را تقدیم شما خواهیم کرد.
- لطفا کمی درباره تجربیات شخصی خودتان بگویید.
فعالیت‌های شخصی من درحوزه محیط زیست و منابع طبیعی، بدون شک تبلور و ادامه اشتیاق دوران کودکی من به طبیعت و عشق پایان ناپذیرم به زیبایی های محیط طبیعی بود. نخستین تجربیات فعالیت های داوطلبانه من در دوران زندگیم در شهر مس سرچشمه شروع شد. در مدرسه کودکان استثنایی این شهر، به دختران ناشنوا و کم شنوا خیاطی آموزش میدادم، در جریان زلزله منجیل به اتفاق گروهی از بانوان شهرکمک های مردمی این شهر را برای زلزله زدگان جمع آوری می‌کردیم و گاهی در کلاس های سوادآموزی خواهران هنرهای خانگی را آموزش میدادم .
ورود به حوزه فعالیت های مردم نهادسبز همزمان با آشنایی من با زنده یاد خانم دکتر مه لقا ملاح و آشنایی با مفهوم NGO یا سمن (سازمان مردم نهاد) بود. در سال 1377 عضو جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست تهران شدم. در همین سال بود که به اتفاق جمعی از بانوان علاقمند هسته مرکزی جمعیت دوستداران زمین سبز را در کرمان شکل دادیم و در اولین قدم با مجوز دفتر مشارکتهای مردمی اداره کل محیط زیست تهران یک فعالیت ابتکارانه را در دبستان دخترانه دستغیب ” ارباب زاده فعلی” برای ساخت کاردستی از مواد دورریز توسط کودکان با این هدف که هر وسیله ایی زباله و دورانداختنی نیست و میشود جای دیگری از آن استفاده کرد، شروع کردیم. جمعیت در ادامه فعالیت در سال 1383 مجوز فعالیت را از استانداری دریافت نمود و بعدا از سال 1386 تا به امروز مجوز دو سالانه فعالیت خود را از نیروی انتظامی دریافت میکند.
- شما به عنوان یک فعال در سازمان مردم نهاد چه چالش‌هایی در این مسیر دیدید ؟
به نظر من بزرگترین چالشی که برای فعالین این حوزه وجود دارد، عدم شناخت دستگاه های دولتی از مفهوم NGO یا سمن است. ما نه دولتی هستیم نه غیر دولتی ! چتر نظارتی دولت روی سمن ها خیلی گسترده است اما حمایت دولتی ها را نداریم.
مسئله تامین بودجه در هر فعالیتی بسیار مهم است، یکی از راه های تامین هزینه های انجام فعالیت در سمن ها، دریافت کمک های مردمی، حق عضویت اعضا و انعقاد قرارداد با ادارات دولتی است. متاسفانه کمتر دیده ام که خیرین مایل باشند در حوزه محیط زیست همراهی کنند. در مورد حق عضویت هم نمی توان زیاد روی آن حساب کرد، در حوزه ارایه پروپزال و اتعقاد قرارداد، وقتی به عنوان یک سازمان مردم نهاد به اداره ایی مراجعه میکنیم تقریبا در اکثر موارد به بن بست میخوریم و مقامی حاضر نیست از پروپزال یک سمن حمایت کند.
- نقش و وظایف اصلی شما در سمن چیست ؟
من عضو هیات موسس و هیات امنای جمعیت دوستداران زمین سبز و در حال حاضر مدیرعامل این جمعیت هستم.
- رویکرد سازمان چیست و آیا تمرکز بر روی موضوع خاصی دارید؟
رویکرد جمعیت تکیه بر آموزش است، آموزشی که خود بر پایه دو اصل مهم استوار است، ابتدا شناخت و سپس حفاظت.
ما به این جمله باور داریم : “من چیزی را حفظ می‌کنم که دوست دارم، چیزی را دوست دارم که میشناسم و چیزی را میشناسم که به من آموزش داده اند”. می بینیم که میتوان از راه آموزش به حفاظت رسید. در این مسیر بیشتردو قشر را مد نظر داریم، بانوان به عنوان اولین مربیان جامعه و کودکان که تاثیر پذیران زمان حال و تاثیرگذاران زمان آینده هستند.
- مدیریت منابع آبی در فضای شهری و غیر شهری چگونه است؟
مسایل مرتبط با مدیریت منابع آبی بسیار گسترده است و میتوانیم آن را به صورت کلان و خرد ببینیم ، طبق نظر کارشناسان در بحث مدیریت آبی کلان، دو مسئله بسیار مهم و اساسی تاثیرگذار بودند: اول حفر چاه‌های بی شمار مجاز و غیر مجاز که به برداشت بی رویه سفره های آب زیر زمینی، کمبود آب و فرو نشست زمین انجامید و دوم احداث سدهای بی شماری که روی رودخانه‌ها زده شد و باعث خشک شدن بسیاری از رودهای کوچک و بزرگی شدکه در مناطق مختلف جاری بودند . این رودها هم سبب تغذیه تالابها و سفره های آب زیرزمینی میشدند و هم باعث سرسبزی روی زمین و جلوگیری از فرسایش خاکی بودند، عوارض این خشک شدن را در هوای آلوده، هجوم ریزگردها و مشکل کم آبی میبینیم. متاسفانه در این زمینه تنها متخصصین این حوزه تصمیم گیر نبودند و افرادی نظر دادند که هدفشان بیشتر حل مسئله حال حاضر مردم، بدون دوراندیشی و واقف بودن به اصل مطلب بود. در نظر گرفتن منافع سیاسی و انتخاباتی و قول هایی که بدون پیشینه دانشی مناسب در زمان کسب رای داده میشود و بالطبع پس از ان مردم خواهان انجام انها هستند
در مسئله مدیریت منابع خرد ما به اموزش اقشار مختلف در این زمینه میپردازیم و برای مصارف خانگی در شهر آموزشهایی را داشتیم ، برای حاشیه نشینان و روستانشینان هم با هدف حفاظت از سفره های آب زیرزمینی و نحوه درست مصرف کردن آب آموزشهایی را اجرا کردیم.
- رابطه سمن و بخش کشاورزی چگونه است؟
ما در زمینه درست مصرف کردن آّب در بخش کشاورزی دوره های آموزشی در روستاهای اطراف برگزار کردیم . در بسیاری از نقاط شاهد بودیم که اگر کشاورزی برای آبیاری مزرعه خود از سیستم آبیاری قطره ایی یا بارانی استفاده کرده و در این راستا از کمک‌های دولتی هم منتفع شده است، اما نتیجه به استفاده کمتر از سفره آب زیرزمینی نرسیده و چون کنترل و نظارتی بر آن صورت نمیگیرد، سطح زیر کشت را بالا بردند و نتیجه کسب درامد بیشتر برای کشاورز و کمبود آّب برای عموم بوده است. برای کسب در آمد بیشتر و بدون اینکه بدانیم این مواد چه آسیبی به آب و خاک و هوا وارد میکنند به سم و کود شیمیایی رو آوردیم. به طور قطع نمیدانم آیا پژوهش و تحقیقی در زمینه تاثیرگذاری این مواد صورت گرفته یانه، اما شاهد مواردی هستیم که شک ما را زیاد میکند مانند، تولد نوزادان نارس یا ناقص الخلقه، بالارفتن آمار بیماریها با منشا ناشناخته، پایین آمدن سن سکته، بالا رفتن تعداد مرگ های زودرس و آسیب های دیگری که نمی‌دانیم!
- آیا برنامه ایی برای آموزش دارید؟
عمده فعالیت جمعیت در راستای آموزش است. ما طی 19 سال با حمایت مسئولانه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و همکاری صمیمانه سازمان آموزش و پرورش یک دوره آموزشی تحت عنوان “کودکان، دوستان طبیعت” در بعضی از مدارس و مهدکود ک های استان اجرا میکنیم که خوشبختانه طبق نظر مدیران مدارس و کارشناسان ناظر طرح آموزش تاثیر خوبی بر دانش آموزان دارد و به همین دلیل موفق به دریافت تندیس بلوط نقره ایی که به حافظان طبیعت اهدا می‌گردد، شدیم .
هم چنین کارگا های آموزشی در روستاها و فرهنگسراها و خانه های قرانی شهر با موضوعات مرتبط با اهداف جمعیت، برگزارشده است. این آموزشها توسط متخصصین ، متناسب با جامعه مخاطب بر اساس، سن، جنس، شغل و مکان زندگی طراحی و اجرا میشوند.
- به نظر شما مهمترین مشکلات زیست محیطی در کرمان چه هستند؟
مسئله ریزگردها وگرد وغباری که در هوا مشاهده میکنید که اگر کشورهای همسایه ورود آب را به ایران محدود نکرده بودند و اگر ما سد های نا بجا را احداث نکرده بودیم در حال حاضر با هجوم ریزگردها روبه رو نمیشدیم ! و مسئله مهم دیگر میکروپلاستیک ها هستند، در حال حاضر استفاده از کیسه های نایلونی، ظروف نوشابه و آب معدنی و وسایل یکبار مصرف بدون توجه به عواقب آن بسیار رایج شده است. آیا میدانیم ظرف نوشابه یا آب معدنی که پشت شیشه مغازه آفتاب خورده یا در فریزر یخ زده حاوی میکروپلاستیک هایی است که در بدن ما جا خوش میکنند و عوارض گوناگونی به همراه می اورند؟
ما نزدیک ماه های محرم وصفر و برگزاری مراسم مرتبط با آن هستیم. معمولا در این مراسم استفاده از ظروف یکبارمصرف بسیار رایج است. هیچ وقت فکر کرده ایم به جای استفاده از این ظروف از چه چیزدیگری میتوان استفاده کرد؟ یا اینکه این نذر را به جای خوراکی عمومی به چه شکل دیگری میتوان ادا کرد؟
- با تشکر از اطلاعاتی که در اختیار ما گذاشتید آیا پیام دیگری دارید؟
صمیمانه از فرصتی که در اختیار من گذاشتید سپاسگزارم، باید به یک نکته مهم اشاره کنم، اینکه جامعه ما نباید تا این حد اسیر سوداگران دنیای سرمایه گذاری غالب شود. تغییر سبک زندگی ما به جامعه ایی آلوده به مصرف انبوه نه تنها توان پس انداز ملی را تهدید میکند، بلکه در نهایت به محیط زیست و منابع طبیعی آسیب می‌رساند. مصرف انبوه نتیجه محتوم تولید انبوه است، تولید انبوه هم جز از طریق آسیب بیشتر به طبیعت حاصل نمی‌شود.