نگرشی اسلامی به فرهنگ پرستاری

نگرشی اسلامی به فرهنگ پرستاری

«نگرشـی اسلامی به فرهنگ پرسـتاری»، عنـوان کتابـی اسـت کـه در واحـد تحقیقات اسلامی جانبازان،
وابسـته بـه بنیاد مسـتضعفان و مسـتضعفان انقلاب اسلامی، توسـط آقـای اکبـر اسـدی تهیـه گردیـده اسـت.
موضـوع این کتاب،
بررسـی آییـن پرسـتاری از دیـدگاه قـرآن کریم و اهل بیـت(ع) و سـیره معصومیـن اسـت کـه
در چهـار فصـل تنظیم شـده اسـت.
فصـل اول بـه بررسـی جایـگاه و ارزش پرسـتاری و آثـار دنیـوی و اخـروی آن مـی پـردازد.
در فصـل دوم ابعـاد مختلـف پرسـتاری و رهنمودهـا و توصیـه هـای ائمـه اطهـار علیهم السلام بررسـی شـده اسـت.
فصل سـوم به انـواع پرسـتاری و موضوعاتی چون پرسـتاری خانوادگی، زن و پرسـتاری، جنـگ و پرسـتاری و … اختصـاص داشـته
در فصـل چهـارم، اخلاق پرسـتاری و وظایـف و ویژگیهـای پرسـتار، مـورد بررسـی قـرار گرفتـه
و موضوعاتـی چـون روابـط پرسـتار بـا بیمار، جایـگاه اخالق پرسـتاری، رفـق و مـدارا بـا بیمـار و … مطـرح و مـورد بحـث واقـع مـی گـردد.
در ایـن فرصـت و در اسـتقبال 5 جمـادی الاول سـالروز ولادت حضـرت زینـب(س) و
روز پرسـتار مـروری مـی کنیـم بر بخشـهایی از ایـن کتـاب.

نگاهی به فرهنگ پرستاری در میـان حرفـه هایـی کـه افراد جامعـه برای خـود برمـی گزیننـد،
حرفـه هایـی هسـتند کـه جنبـه هـای مـادی و معیشـتی در آنهـا بسـیار کـم رنـگ اسـت و
در هالـه ای از تقـدس و معنویـت قـرار گرفتـه انـد.
انتخاب ایـن شـغلها بـه نوعـی از همـت والا و روح ایثـار و
از خودگذشـتگی و روحیـه صبـر و اسـتقامت افـراد شـاغل بـه ایـن شـغلها خبر مـی دهـد.
حرفـه شـریف «پرسـتاری» یکـی از ایـن حرفـه هاسـت.
پرسـتاران انسـانهایی هسـتند که با تلاشـی شـبانه روزی از رنـج و تعـب بیمـاران مـی کاهنـد
و در مسـیر بهبـودی مجروحیـن و دردمنـدان، ایثارگرانـه قـدم برمـی دارنـد.
از آنجـا کـه مشـاغل مختلـف هر یـک مجموعه ای از بایسـته هـا را بـرای افـراد بـه وجـود آورده
و هـر یـک فرهنـگ خـاص خـود را دارنـد،
آشـنایی افـراد بـا روشـهای شایسـته و فرهنـگ صحیـح هـر کاری در موفقیـت شـغلی ایشـان نقـش پراهمیتـی دارد.
بخصـوص حرفـه هایـی کـه دارای ابعـادی فراتـر از جنبـه هـای مـادی هسـتند.
در دسـتیابی بـه فرهنـگ صحیـح و سـیره پسـندیده حرفه هایی که روح انسـان بیشتر
از جسـمش در آن تلاش مـی کنـد، هـر چه انسـان پیشـروی و تکامـل داشـته باشـد،
باز جنبـه هایـی را فـرو مـی گـذارد چرا کـه ابزار بشـر بـرای دسـتیابی بـه حقایـق و لطایـف
غیـر مـادی محـدود اسـت،
لـذا محتـاج بـه مددجویـی از عالم غیب و تمسـک بـه اولیاء الهـی و نیکان اسـت.

پرسـتاری شـغلی اسـت کـه پیشـینه آن بـه روزگار نخسـتین و اعصـار پیشـین بـاز مـی گـردد.
حـس نـوع دوسـتی و ترحـم در افراد بشـر وجود داشـته و دارد.
این حس همواره بشـر را بـه دسـتگیری از ضعیفـان و حاجـت منـدان سـوق داده اسـت،
از رنـج دیگـران رنـج بـرده و بـه یـاری آنـان شـتافته اسـت.
بـر زخمهایشـان مرهـم نهـاده و در نقاهـت تیمارشـان کـرده اسـت.

در تمـام ملتهـا و ادیـان الهـی،
از حرفه پرسـتاری به عظمت و بزرگی یاد شـده و پرسـتاران و کسـانی که
در رفـع حوایـج مردم می کوشـند، مـورد تکریم و احتـرام قـرار گرفته انـد.
در روایتـی از امام صـادق(ع) آمـده اسـت:
خداونـد عـز مـی فرماینـد:
مخلوقـات عیال من هسـتند (چـون روزی آنـان بـر عهـده مـن اسـت) و
محبـوب تریـن ایشـان نـزد من کسـی اسـت کـه با مـردم مهربانتر و در بـر آوردن نیازهای آنان کوشـاتر باشـد.[کافـی، ج3 ،ص285 ]

از طـرف دیگـر کسـانی کـه بـه رفـع نیـاز از نیازمنـدان نمی کوشـند و در دفاع،
حمایت و دسـتگیری از برادران خـود رغبتی ندارند، در زمـره بـی دینـان و منکـران خداونـد قـرار گرفتـه انـد.
امـام صـادق(ع) مـی فرماینـد: هـر کسـی بـه امـور مسـلمین اهتمام نـورزد مسـلمان نیست. [کافی، ج3 ،ص279]

بـا اندکـی توجـه و دقـت در سـیره پیامبـران و اولیـاء الهـی،
پـی بـه اهمیـت و منزلـت ایـن افـراد زحمتکـش مـی بریـم.
در بـاره حضـرت عیسـی(ع) آورده انـد کـه بـه رسـیدگی بـه بیمـاری بیمـاران و شـفای مریضـان نیـز
مـی پرداختند و
نیـز در زندگی پیامبـر اسلام(ص) و حضـرت علـی(ع) و فاطمـه(س)،
بسـیار برمـی خوریـم کـه در مواقـع بیمـاری بـه پرسـتاری از یکدیگـر مـی پرداختنـد
و نقـل شـده اسـت کـه رسـول گرامـی اسلام، در زمـان بیمـاری حضـرت علـی(ع)،
تـا صبـح بیـدار بودنـد و شـب را بیـن عبـادت و نیایـش و پرسـتاری از حضـرت علـی(ع) تقسـیم کـرده انـد.

در تاریـخ جنگهـای صـدر اسلام، مـی خوانیم کـه
بانوانـی فـداکار بـا حضـور در صحنـه جهـاد بـه امـر مجروحـان و آسـیب دیـدگان رسـیدگی مـی کـرده انـد.
«نسـیبه» یکـی از ایـن شـیرزنان اسـت.
وی بـا اینکـه خـود زخم های زیادی از جنگ اٌحـد در بـدن داشـت،
در ایـن جنـگ رشـادتهای زیـادی در مـداوای مجروحـان از خـود نشـان داد.
و یـا پرسـتاری زینـب(س)از آسـیب دیـدگان صحنـه کربلا و امـام سـجاد(ع)کـه نمونـه هایـی از اهتمـام اولیـاء و ابـرار بـه ایـن امـر اسـت.

رهبـر کبیـر انقلاب اسلامی امـام خمینـی(ره) در جمـع پرسـتاران بـا اشـاره بـه شـأن والای ایشـان فرمودنـد:
این شـغل پرسـتاری از شـغله ای بسـیار شـریفی اسـت کـه اگـر چنانچـه انسـان بـا وظایف انسـانی و شـرعی خـودش بکنـد، ایـن یـک عبادتـی اسـت کـه در فـراز عبادتهـای درجـه اول اسـت. [صحیفـه نـور، ج12 ،ص81]

از آنچـه کـه گفتـه شـد اهمیـت و شـأن والای پرسـتاران مشـخص گردیـد.
حـال بـه نکاتی در بـاره وظایـف و ابعـاد پرسـتاری مـی پردازیـم.
ابعاد پرستاری تلاش در بـر آوردن نیـاز بیمـاران در روایات، عنـوان عامـی اسـت کـه شـامل هـر نـوع پرسـتاری کـه از هـر فـردی چـه بـه صـورت دایـم یـا موقـت انجـام شـود، مـی گـردد.
بر ایـن اسـاس ابعـاد مختلـف پرسـتاری را می تـوان بـه ایـن صـورت ترسـیم کـرد

مراقبت از بیمار

مراقبـت و تنهـا نگذاشـتن بیمـاران یکـی از وظایـف پرسـتاران اسـت.
امـام صـادق(ع)خطـاب بـه همـراه و همسـفر یـک بیمـار فرمودنـد:
نشسـتن تو نـزد بیمـار و مراقبت از او بهتر و بالاتر اسـت از نماز خواندنت در مسـجد. [وسـائل الشـیعه، ج9 ،ص400 ]
و در پرسـتاری پیامبـر اسلام(ص)از علی(ع) نقـل شـد کـه ایشـان تـا صبـح مراقـب حـال بیمـار خـود بودنـد و شـب را بیـن عبـادت و مراقبـت از بیمـار تقسـیم کـرده انـد.

ایـن همـه تأکیـد بـر همراهـی بیمـاران بـه ایـن دلیـل اسـت کـه بیمـاری و ضعف جسـمانی در فـرد بیمـار،
نوعی افسـردگی و ناامیدی و احسـاس تنهایـی بـه وجـود مـی آورد و ایـن حالـت در سلامتی و زمـان بهبـودی او اثـر دارد و موجـب تأخیـر در بهبـودی او مـی گردد.

برطرف کردن نیازهای بیماران

رفـع حاجـت از بیمـاران و بـرآورده سـاختن نیازهـای ناتوآنهـا از وظایـف و ابعـاد مهـم حرفـه ای یک پرسـتار اسـت که یک پرسـتار علاوه بـر شـناخت نیازهـای یـک بیمـار، در رفـع آنها بکوشـد.
یکـی از راههای شـناخت ایـن نیازهـا ایـن اسـت که یـک پرسـتار خود را در موقعیـت بیمـار فرض کنـد.
امام راحل و رهبـر کبیـر انقلاب خطـاب به عـده ای از مسـؤولین امـور بهداشـتی کشـورفرمودند:
بـاز عـرض مـی کنـم کـه بـا بیمـار بسـیار بـا عطوفـت باشـید. از آنکـه خادم دم در اسـت تـا آنکـه پزشـک اسـت و پرسـتار، رفتـار، رفتـار خـوب و عطوفـت آمیـز باشـد. گمـان کنیـد کـه خودتان مریـض هسـتید و در یک مریضخانـه رفتـه ایـد از کارمندان، پزشـکان و پرسـتار آنجـا چـه توقعـی داریـد؟ همـان توقعـی کـه خـود شـما از آنهـا داریـد، سـایر بیمـاران هـم از شـما دارنـد. [صحیفه نور، ج18 ،ص174]

انواع پرستاری

پرسـتاری بـا عنـوان عام خـود ممکن اسـت نسـبت بـه افـراد مختلفـی صـورت گیـرد.
فـرد بیمـار ممکـن اسـت عضـوی از اعضای خانـواده پرسـتارش باشـد کـه ایـن خـود بـه نوعـی روح همبسـتگی و پیونـد و مـودت را در خانـواده مسـتحکم مـی کنـد لـذا افـراد خانـواده و خویشـان در مراقبـت و رفـع نیـاز بیمـار در رتبـه اول قـرار دارنـد.
پرستاری از جانباز

جانبـازان کـه در پـی اعتلای کلمـه حـق و دفـاع از اسـتقلال و حریّت به دفاع و جانفشـانی پرداختـه و در ایـن راه عضـوی از اعضـای بـدن خـود را در راه خـدا تقدیـم کـرده اند،
سـزاوار مراقبـت و توجه شایسـته و ویـژه ای هسـتند و برخـورد بـا آنـان بایـد بـا ظرافتهـای خـاص خـود انجـام گیـرد.
امـام خمینـی(ره) در بـاره پرسـتاری از ایـن عزیـزان مـی فرماینـد:
پرسـتاری از کسـانی کـه در راه اسلام اعضـای خودشـان را، صحت خودشـان را، سلامت خودشـان را از دسـت داده انـد، یـک خدمـت بسـیار بـزرگ و ارزشـمندی اسـت در بـارگاه خـدای تبارک و تعالـی. [صحیفه نور، ج14 ،ص268]

جانبـازان کـه شـهدای زنـده دوران دفـاع مقـدس هسـتند، از جهـات مختلف سـزاوار توجـه هسـتند.
برخـی از آنـان علاوه بـر ضایعـات جسـمی، متحمل صدمـات روحی نیـز شـده انـد و در مراقبـت از ایـن عزیـزان وظیفـه یـک پرسـتار،
توجـه به ایـن صدمات و کمـک و مـددکاری در راه رفـع آن اسـت تا در ایـن راسـتا روحیـه افسـرده، اضطـراب، گوشـه گیـری و اجتماع گریـزی احتمالی به اعتمـاد بـه نفـس، امیـد بـه زندگـی و ایفـای نقشـی مؤثـر و مثبـت در جامعـه تبدیـل گـردد.
در برخـورد با یک جانبـاز نباید نقش یـک فـرد دلسـوز و متأثـر را داشـت، زیـرا کـه ایـن کار نـه تنهـا کمکی به او نمـی کند بلکه روحیـه ضعـف و ناتوانـی و شایسـتگی بـرای ترحـم را در وی تقویـت کـرده و از طـرف دیگـر حـس اسـتقلال و عـزت و کرامـت نفـس را در وی سـرکوب مـی کنـد.

بنابرایـن بایـد بـا همفکـری، همدلـی و مشـاوره بـا یـک جانبـاز، او را در همـوار کـردن راهـش و توانبخشـی جسـمی و روحـی یـاری دهیـم.

در خاتمـه بـا نگاهـی بـه اخلاق و آداب پرسـتاری کلام را بـه پایـان مـی بریـم.
بـا یـادآوری ایـن نکتـه کـه در اینجـا آنچـه کـه بـه عنـوان آداب و اخلاق پرسـتاری عنـوان می شـود، بیشـتر برگرفته از سـخنان و روش عملـی پیشـوایان معصـوم(ع) اسـت.
رفق و مدارا در برخـورد بـا یـک بیمـار بـا توجـه بـه حساسـیت و نـازک دلـی وی در بـاره افـراد و محیـط اطرافـش و بـی حوصلگـی و نگرانـی او، نبایـد رفتـاری کـه از او سـر می زنـد، غیر طبیعـی و غیـر عـادی تلقـی گـردد بلکـه بـا مـدارا کـردن و مماشـات بـا بیمـار، شـرایط را بـرای رسـیدن بـه تعـادل و آرامـش او مهیا سـازیم.
روحیـه رفـق و مـدارا از فضیلتهـای انسـانی و ارزشـهای اخلاقـی اسـت و در روایات بسـیار بر آن تأکید شـده اسـت. امیر مؤمنـان حضـرت علـی(ع) مـی فرماینـد:
نرمخویـی و مـدارا کـردن بـا دیگـران، کلیـد کامیابـی و رسـیدن بـه مطلـوب اسـت [میـزان الحکمـه، ج4 ،ص157]
و یـا در جـای دیگـر مـی فرمایند: سـخت نگرفتن با مـردم، نیمـی از ایمـان اسـت و مسـالمت و نرمخویـی بـا آنـان، نیمـی از زندگـی آسـوده اسـت. [میزان الحکمه، ج3 ،ص239]