همانطور که در مطلب قبل گفتیم؛ NGOها در ایران بعد از طی کردن دوران طلایی اصالحات و رسیدن به دولت نهم و دهم، روزگار بسیار ناامید کننده ای را سپری کردند که منجر به کاهش شدید تعداد سمن های فعال در کل کشور شد اما با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و سخنان بحق و امیدوارکننده رییس جمهور در نخستین همایش ملی سازمانهای مردم نهاد مبنی بر واگذاری امور به مردم، لزوم حضور قدرتمند مردم برای توسعه کشور و همچنین نگاه به سمن ها بعنوان فرصت و نه تهدید موجب شد تا مجددا امید تازه ای در دل این سازمان های مردمی شکل بگیرد.
در این شماره ابتدا به تقسیم بندی سمن ها، ویژگی های سمن ها و اهداف این نهاد های مردمی می پردازیم و سپس اوضاع NGO ها در استان کرمان را بررسی می نماییم که وضعیتی مشابه با وضعیت NGO ها در سایر نقاط کشور داشته اند.
بطور کلی فعالیت های یک صد و پنجاه سازمان دارای مجوز در استان کرمان به زیرگروه های 1 :اعتقادی- مذهبی 2 :علمی- پژوهشی 3 :فرهنگی 4 :هنری- ادبی 5 :تاریخی 6 :ورزشی 7 :محیط زیست 8 :حقوق جوانان 9 :امور زنان و دختران 10 :خدمات داوطلبانه 11 :مواد مخدر و ایدز و غیره تقسیم می شوند.
از جمله ویژگی های این سازمان ها این است که تقریبا تمام سازمانها متشکل از افرادی هستند که انگیزه بالایی در جهت فعالیت در قالب هدفی خاص دارند. تمامی اعضا بصورت داوطلبانه فعالت میکنند و اکثرا ها NGO از فعالیت های اقتصادی به دنبال کسب درآمد شخصی نیستند و همچنین در تمامی سازمان ها تصمیم گیری بر لالف سازمان های دولتی از بالا به پایین نبوده بلکه بصورت جمعی و مشارکتی می باشد.
اهداف کلی سمن ها شامل اطلاع رسانی و آگاه سازی عمومی، جلب مشارکت مردمی، جذب سرمایه ها و منابع کوچک مردمی، گسترش و تقویت هماهنگی میان مردم و دولت و دست آخر افزایش بهره وری در استفاده از منابع می باشد. بدیهی است رسیدن به اهداف ذکر شده نیازمند برنامه ریزی دقیق، حمایت واقعی مسئولین در سازمانهای مرتبط دولتی و غیر دولتی و کسب درآمد جهت پیشبرد امور می باشد.
به صورت کلی NGO از طریق کمک ها و هدایای مردمی، وقف، کمک های مالی از سازمانهای دولتی، غیر دولتی و یا بین المللی با حفظ ساختار قانونی و همچنین درآمدهای حاصل از فعالیت های اقتصادی تامین مالی می شوند. موارد ذکر شده در بالا اهداف و ویژگی های سازمان های مردم نهاد بودند که آنها زمانی به این اهداف می رسند که به تمام وظایف خود عمل کنند و از طرف دیگر دولت ها نیز نقش بسیار مهمی در رسیدن این سازمان ها به اهدافشان ایفا می کنند.
در کشور ما هر اندازه هم که سمن ها بخواهند بصورت مستقل فعالیت کنند اما به دلیل مواردی از جمله تامین نیاز مالی و یا اخذ مجوز فعالیت، نمی توانند به دولت وابسته نباشند. در همین راستا با چند تن از دبیران سازمان های مردم نهاد فعال که در حال حاضر غیر فعال هستند به گفت و گو پرداختیم که تقریبا دلایل عدم فعالیت ایشان مشترک بود.
بطور نمونه بعد از شنیدن صحبت های آقای عقیل عارفی دبیر تشکل فعال نوباوران جوان که 15 سال است در زمینه ی فرهنگی و آموزشی فعالیت می کند، مشخص شد این تشکل در شهرستان بم حتی با وجود زلزله هم غیر فعال نشده اما وجود یکسری مشکلات از قبیل مشکلات مالی و یا وجود قوانین دست و پا گیر موجب نارضایتی ایشان از اوضاع موجود شده است. همچنین از آقای حکمت مظرفی دبیر موسسه سبزآوران در مورد چرایی غیر فعال شدن این سمن سوال شد که ایشان در جواب با اشاره به اینکه که موسسه سبزآوران، برنامه های فراوانی از جمله برگزاری نمایشگاه، چاپ کتاب شعر و سخنرانی در مدارس استان در رابطه با حوزه منابع طبیعی و محیط زیست در هفته منابع طبیعی داشته است عنوان کرد: عدم وفای به عهد اداره منابع طبیعی استان باعث دلسردی اعضا و در آخر موجب غیرفعال شدن این سازمان در سال ۸۵ است.
از طرف دیگر آقای دامادی دبیر تشکل عصر تحول مشخص نبودن نحوه حمایت و همچنین برنامه های نهاد های دولتی برای حمایت از سمن ها را دلیل غیر فعال شدن این تشکل می دانند. حال به بررسی دلایل عدم موفقیت سازمانهای مردم نهاد می پردازیم، بطور کلی دلایل عدم موفقیت سمن ها شامل مواردی مانند شرایط فرهنگی، ساختار گسترده دولتی، نبود روحیه کار جمعی، عدم شفافیت دیوان سالاری، نداشتن جایگاه درمیان مردم، مسائل مالی و پشتیبانی، سوء استفاده سیاسی و اقتصادی ونبودن قانون جامع می باشد.
برخی کارشناسان مسائل اجتماعی، ضعف این تشکل ها را مربوط به نبود ظرفیت کافی در جامعه و برای مثال ضعف افراد در کارگروهی می دانند و برخی دیگر همچنان که ضعف ها را به پایین بودن سرمایه اجتماعی افراد ربط می دهند از نبود اعتماد به دستگاه های اجرایی و نیز عدم اثر بخشی کار گروهی در جامعه سخن به میان می آورند اما همگی کارشناسان بر این باورند که جامعه ما در زمینه استفاده از امکانات سمن ها خوب عمل نکرده است و ما در این زمینه نه تنها با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم بلکه امید چندانی به توسعه سمن ها با ساز و کار موجود وجود ندارد مگر با تغییر رویکرد و تعهد به وعده های داده شده از سوی دولت تدبیر و امید. و اما در آخر اینکه فرهنگ سازی، آموزش، تنظیم و تصویب قانون جامع، نظارت مستمر، عدم دخالت دولت، شفاف سازی مولفه های حیاتی سازمانهای مردم نهاد، اعتماد، تغییر موضع و اصالح نگاه دولت به این سازمان ها و رفع دغدغه های امنیتی از جمله راهکارهای پیشرو برای اصالح وضعیت سمن ها می باشد. امید آن می رود که با اصالح اوضاع موجود بتوان از تمامی ظرفیت این سازمان ها جهت پیشرفت و توسعه امور کشور استفاده کرد.
