لیلا راهـدار؛ کارشـناس ارشـد ادبیـات فارسـی و دبیـر انجمـن داسـتان کرمـان اسـت. پیـش از ایـن یـک مجموعـه داسـتان (جـاده فـرودگاه) بعد از ان نیز رمان«پـری مـاه« رونمایـی شـد و مورد توجه منتقدین و مخاطبین قرار گرفت.
مصاحبـه نشـریه زن و اجتمـاع دربـاره پـری مـاه را در ادامـه مـی خوانیـد.
خانم راهدار! داسـتان پری ماه چه طور شـکل گرفت؟
داسـتان پـری مـاه چنـد سـال پیـش نوشـته شـد. بارهـا و بارهـا در ذهـن مـن شـکل گرفـت. نوشـته شـد و دوبـاره از اول نوشـته شـد. ایـن چهارمیـن بـار بـود کـه ایـن رمان را نوشـتم. مصیبـت سیسـتانی هـای مهاجـر، دردهـا و خشکسـالی هـای بـی درمانـی کـه هنوز هم التیام نیافته و فراموش شـدگی درد مردمـان ایـن سـرزمین شـاید دلیلی بـرای نوشـتن رمانم بود. کاش مسـئولین مـی دانسـتند کـه مهاجـرت تنهـا رفتـن چنـد نفـر بـه جـای دیگـر و امـرار معـاش نیسـت بلکـه مهاجـرت فرهنـگ و ارزشـها و آداب و رسـوم و اسـتحاله آن اسـت. مـردم شناسـی کـه در اثـر ایـن مهاجرتهـا نابـود و گـم می شـود و بـه جـای گسـترش فرهنـگ، اضمحلال آن را در پی خواهد داشت. دربـاره شـخصیت و اسم«بسـیه» کـه در داسـتان تـان آمـده، توضیـح بدهیـد.
بسـیه یـا بسـی، یـا بـا کاف تصغیـر بسـیکه نـام زن اسـت. در وجـه تسـمیه ایـن نـام آمـده کـه وقتـی اولاد دختـر زیـاد بـود و در هـر زایمـان دختـر بـه دنیـا مـی آمـده نـام دختر را بسـیه می گذاشـتند. بـه ایـن امیـد کـه اعتـراض آنهـا بـه ایـن جنسـیت به گوش نیروهای غیبی برسـد و فرزند دیگرشـان پسـر شـود. در حقیقـت هـر بـار کـه نـام بسـی بـر هـر زنـی صـدا مـی شـود اعتـراض و فریـاد خاموشـی از ظلـم و مـرد سـالاری شـنیده مـی شـود. نـام بسـیه نهایـت تنهایـی و مصیبـت زدگـی و مقهـور سرنوشـت بـودن بـرای یـک زن اسـت. بسـیه در داسـتان مـن بـه گمانـم فریـادی خامـوش اسـت. اعتراضـی ابتـر و در نطفـه خامـوش شـده. نهایـت ناامیـدی! بسـیه کنایـه ای بـر پایـان مصیبتهایـی اسـت کـه تـا پایـان گریبـان مـادر را گرفتـه اسـت. پارادوکسـی غریـب از نقـش ِ مـادری. زن ِ مـرد دیگـری بـه جـز پـدر بـودن. و بسـیه وجـود دارد. مـادری کـه نمـی توانـد مـادر باشـد چـون بـس شـده،تمام شـده اسـت. منبـع الهـام و بخشـایندگی کـه مثـل یـک چشـمه و دریاچـه مـی جوشـد گویـی بـه آرام آرام بـه اتمـام مـی رسـد. بـرای مـن بسـیه چنیـن زنـی اسـت.
اسـم کتـاب شـما پـری مـاه اسـت. از کلیـدی تریـن شـخصیتهای داسـتان هـم «مـاه ر خ»،«مـاه پیشـونی»و «قمـر«هسـتند. قهرمـان داسـتان هـم در نهایـت ماهـی روی پیشـانی دارد. چـرا ایـن قـدر مـاه؟جـدای از داسـتان و روایت آیا عمدی در این کار داشـتید؟ منظورم اسـتفاده از مـاه اسـت.
سـوال شـما خیلـی هوشـمندانه و ظریـف اسـت. بلـه مـاه در نمـاد شناسـی ماهیتـی کاملا زنانـه دارد و در فولکلورهـا و قصـه هـای عامیانـه هـم کـه مبنـای نوشـتن رمـان بـوده ً هـم مـاه ماهیـت زنانـه خـود را حفـظ کـرده اسـت. دقیقـا ایـن موضوعـی قابـل بحـث اسـت و خطـی نامرئـی بیـن تمـام ایـن مـاه هـا وجـود دارد بـا ایـن تفـاوت کـه ایـن ً باعـث خوشـبخت ماهیـت روشـنی بخـش زنانـه لزومـا شـدن و نیـک اخترشـدن حامـل آن نمـی گـردد. ایـن پارادوکـس، نـگاه انتقـادی مـن در طـول تاریـخ بـه آن اسـت. بلـه بـا مـاه و روشـنی در ایـن داسـتان خیلـی بـازی شـده اسـت. ً
دربـاره آییـن هـای باسـتانی کـه در رمـان پری ماه لطفـا اسـتفاده کـرده اید، توضیـح بدهید!
آییـن شـنا کـردن در دریاچـه هامـون کـه مربـوط بـه زمـان قبل از اسلام و آیین میترایسـم اسـت. در این آیین نوعروس همـراه زنـان بـه دریاچـه هامـون مـی رفتـه و در آب شـنا مـی کـرده، ایـن آییـن بـرای بـاروری زن انجـام مـی شـده اسـت. از دیگـر آییـن هـای اسـتفاده شـده در ایـن کتـاب «بـی بـی نـوروز» اسـت. در سیسـتان بـر خلاف اکثـر مناطـق ایـران کـه عمـو نـوروز یـا بابـا نـوروز بـه عنـوان عامـل خبردهنـده و شـادی بخـش نـوروز اسـت، مبشـر نـوروز بـی بـی نـوروز اسـت. او هـر سـال مـی آیـد و مـی بینـد کـه آیـا همـه زنها دستهایشـان را حنـا بسـته انـد یـا موهایشـان را رنـگ کـرده انـد؟ آیـا کلوچـه عیـد پختـه انـد و خانـه هایشـان را آب و جـارو کـرده انـد؟ بعـد از آن بـی بـی نـوروز سـبزه عیـد و بـاران نـوروزی را بـرای مـردم هدیـه مـی آورد. آییـن نـذر کـردن، قربانـی گاو و..از جملـه آییـن هـای دیگـری اسـت کـه در کتـاب اسـتفاده کـردم. همچنیـن از ظـروف و نقـوش و کشـفیات باسـتان شناسـی و تاریخـی نیـز اسـتفاده کـرده ام. در گذشـته در سیسـتان دره ای بـه نـام دره غالمـان وجـود داشـته کـه غالمـان آسـیا بـرای تجـارت و بـرده فروشـی از اینجـا مبادلـه مـی شـدند. همیـن طـور »شـهر سـوخته« و »کـوه خواجـه« کـه هـر سـه اینهـا بـه لحـاظ ترتیـب تاریخـی و نمایندگـی هر یک بـه عنوان خاسـتگاه مذهـب و اندیشـه خـاص خـود مهـم هسـتند. در پری ماه به این نکته توجه شده که سیستانی ها تا مدتها پس از آمدن زرتشت از آیین مهرپرستی پیروی می کرده اند.
و رسـم قربانی کردن انسـان چطور؟
آییـن قربانـی کـردن انسـان… شـهر سـوخته سیسـتان بـا آییـن میترایسـم و اداره شـهر توسـط زنـان و سیسـتم مـادر شـاهی بـه تصویـر کشـیده شـده اسـت. در ایـن شـهر باسـتانی مکانهـا و اشـیایی کشـف شـده کـه نشـانگر قربانـی کـردن انسـان اسـت کـه در ایـن داسـتان اسـتفاده شـده اسـت.
اسـتفاده از ایـن همـه جنبـه های اسـطوره ای زنانه چه دلیلی داشـته است؟
خـب چـون سیسـتان مـدت زیـادی مهریسـم بـوده ً آییـن هـای میترایسـم بیشـتر در آن بـه چشـم مـی قطعـا خورده؛آییـن هایـی کـه ریشـه در نظـام زن سـاالری دارد. مثـل بحـث قربانـی کـردن گاو. مثـل بـی بـی کـه شـخصیتی پررنـگ و تعییـن کننـده در داسـتان اسـت و ایـن شـخصیت اسـطوره ای در مقابـل نـگاه زن بـه عنـوان جنـس ضعیـف ً زن عنصـر (بسـیه)به چشـم مـی خـورد. بـه نظـر مـن اصـوال پررنگـی در ایـن داسـتان اسـت. «طلعـت»، «بـی بی»،«مـادر طلعت»،«بسـیه»،«قمر»«ماه ر خ» و پیرزنـان قصـه هـا در حرمسـرای خورشـید همـه از زنـان تأثیـر گـذار ایـن داسـتان هسـتند کـه هـر کـدام نمـاد نوعی اندیشـه و تفکر به شـمار می رونـد. از نظـرم نـگاه بـه جنبـه هـای مختلف زنانه در داسـتان وجـود دارد
