در چه صورتی با اجرای مهریه زن می‌تواند مهر خود را دریافت کند؟
-نگین ارجمند/کارشناس حقوقی-
بر طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی زن به مجرد عقد مالک مهر یا همان مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد پرداخت مهریه در سند ازدواج یا عند المطالبه است یا عند الاستطاعه که در هر دو مورد زن استحقاق مطالبه تمام مهریه را از شوهر دارد . حال این سوال پیش می آید که آیا طلاق دادن زن بدون مهریه هم شرایط و راه هایی دارد؟
فقط در مهریه عند الاستطاعه زن باید استطاعت مالی شوهر را برای پرداخت مهریه اثبات کند و به این منزله نیست که مرد مستحق طلاق دادن زن بدون مهریه است. در مهریه عند المطالبه نیز با مطالبه زن (دادن دادخواست مهریه) اگر مرد توان یک جای مهریه را نداشته باشد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت دفعی مهریه را تقدیم دادگاه کند و تقاضای تقسیط مهریه کند که در این صورت نیز با پذیرش اعسار شوهر، مهریه تقسیط می شود و البته این هم به منزله عدم استحقاق زن در مهریه و طلاق دادن زن بدون مهریه توسط مرد نیست.
در صورتی که عقد نکاح باطل باشد و نزدیکی میان زن و مرد صورت نگرفته باشد مهریه به زن تعلق نمی‌گیرد چرا که عقد باطل بوده و تعیین مهریه و انجام نکاح به درستی صورت نگرفته است.
همچنین اگر به هر دلیلی عقد دچار فسخ شود بر اساس ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی، اگر نزدیکی میان زن و مرد صورت نگرفته باشد، زن حق گرفتن مهریه را ندارد. مگر اینکه دلیل فسخِ نکاح، ناتوانی جنسی مرد باشد. در این صورت زن می‌تواند نصف مهریه خود را دریافت کند.
در شرایطی که زن و مرد مهریه‌ای را تعیین نکرده باشند و قبل از تعیین آن، زن از دنیا برود و نزدیکی و رابطه زناشویی نیز میان آن دو شکل نگرفته باشد، الزامی برای مرد نسبت به پرداخت مهریه وجود ندارد. اما چنانچه زن با شوهر خود رابطه داشته و فوت کرده باشد، مهر المثل به او تعلق می‌گیرد که این به ورثه او خواهد رسید.
اگر زنی در دوران نامزدی (که عقد بین شان جاری شده است ) از شوهر خود جدا شود، در حالتی که همچنان باکره باشد و رابطه زناشویی میان زن و مرد صورت نگرفته باشد، نصف مهریه به زن تعلق می‌گیرد و او نمی‌تواند به طور کامل مهریه‌اش را طلب کند. ممکن است فکر کنید که مهریه عندالاستطاعه فقط بر اساس شرایط و استطاعت مالی مرد بوده و زن نمی‌تواند با طلاق گرفتن از مرد مهریه‌اش را مطالبه کند. اما باید بگویم که این تصور اشتباه است و زن در صورتی که مهریه عندالاستطاعه داشته باشد، فقط باید ثابت کند که شوهرش استطاعت مالی دارد و سپس اقدام به گرفتن مهریه خود کند. در صورتی که مرد توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد نیز، می‌تواند برای اعسار یا همان قسط بندی مهریه درخواست بدهد و مهریه را در چندین قسط به زن پرداخت کند.
شرایط دیگری که زن مهریه نمی‌گیرد این است که عمدتاً در طلاق توافقی زن و مرد با یکدیگر توافق می‌کنند تا زن با بخشش مهریه خود، جدا شود. معمولاً این کار را در قالب طلاق خلع انجام می‌دهند. در این صورت زن بدون اینکه مهریه‌اش را بگیرد، آن را به مرد بخشیده و از او جدا می‌شود. اما باز هم به این معنی نیست که زن استحقاق گرفتن مهریه را نداشته است.
اگر زن دوشیزه (باکره) باشد در طول زندگی مشترک و تا قبل از طلاق می تواند مطالبه همه مهریه را کند فقط بر طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی: «هر گاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.» پس در طلاق، زن باکره مستحق نصف مهریه می باشد. ممکن است زنی در زندگی مشترک و بعد از عقد نکاح، با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی ذمه مرد را در اصطلاح حقوقی ابراء کند و یا این که مهریه را به شوهر ببخشد که همه این ها ارتباطی به عدم استحقاق زن در مهریه ندارد بلکه زن با اختیار خود حقی را که در مهریه داشته صرف نظر کرده است.