تجارب کودکی و سلامت روان
-آناهیتا آقا عباسی/ روان درمانگر بالینی-
احتمالا تاکنون داستان فیل مولانا را شنیده‌اید: اتاقی تاریک که هر فرد بر اساس تجربه خود و بخشی که لمس می‌کرد توصیف متفاوتی از واقعه را بیان می‌نمود. در واقعیت زندگی نیز این تجارب اتفاق می‌ا‌فتند یعنی هر فرد بسته به آنچه تجربه کرده واکنش متفاوتی را بروز می‌دهد. تجاربی که از آنها نام بردیم در روانشناسی با نام طرحواره شناخته می‌شوند.
طرحواره‌ها جنسی از شناخت‌های ما هستند که چارچوب‌های ذهنی را بر اساس آموخته‌های دوران کودکی تا بزرگ‌سالی تعیین می‌کنند و منطبق با آنها فرد به ادراک و تفسیر جهان می‌پردازد. فرهنگ اصلی این موضوع در شکل‌گیری طرحواره هاست که هر فرد متناسب با فرهنگی که در آن متولد می‌شود مجموعه‌ای از چارچوب‌های ذهنی را کسب می‌کند.
وظیه اصلی طرحواره‌ها سازماندهی اطلاعاتی است که فرد از طریق حواس خود بدست می‌آورد و اطلاعاتی که در طرحواره قرار ندارد یا تحریف می شوند یا مورد توجه قرار نمی‌گیرند. طرحواره‌ها همیشه شناخت‌هایی کارآمد و سازگار نیستند بلکه گاهی به تله های ذهنی‌ای تبدیل می‌شوند که می‌توانند مخرب و ناسازگارانه باشند. طرحواره‌های ناسازگار ارتباط فرد با جهان پیرامونش را بهم می‌ریزد. زمانی‌که فرد براساس طرحواره‌های ناسازگارانه عمل می‌کند معلومات را به گونه ای سازماندهی می کند که فرد ۳ سبک مقابله با رویداد را بر می‌گزیند:
اجتناب/تسلیم/جبران افراطی
هر کدام از سبک‌های مقابله‌ای که فرد انتخاب می‌کند می‌تواند بر سلامت روانی او اثرگذار باشد.
زمانی‌که فرد سبک مقابله‌ای تسلیم یا اجتناب را انتخاب می‌کند در مقابل رویدادهایی که طرحواره‌های او را فعال می‌کنند منفعلانه برخورد می‌کند یا راه حل را فرار از موقعیت می‌داند در ادامه احساس بی‌کفایتی و ناکارآمدی وی را شاهد هستیم.
همچنین زمانی‌که فرد از جبران افراطی استفاده می‌کند و در صدد تلاش بیش ازحد برای واپسرانی طرحواره‌اش برمی‌آید با تنش و فشار روانی مواجه می‌شود که در نهایت مخاطرات و اثار منفی را بر سلامت روان وی شاهد هستیم.
دلایل پدیده‌های طرحواره‌های ناسازگار مرتبط با عللی‌ست که به آنها اشاره نموده‌ایم:
1-فقدان یک از نیازهای اصلی مانند: حمایت یا ثبات در سنین رشد
2-افرط در رفع برخی نیازها توسط مادر یا مراقب کودک
3- فقدان امنیت و آسیب دیدن در کودکی
4- خلق و وی خاص کودک در تلاش برای همسان‌سازی با بزرگسالان
سبک های مقابله‌ای طرحواره‌ها از طریق ایجاد تنش‌های روانی می‌تواند به بیماری‌های روانی نظیر: انواع اضطراب‌ها، افسردگی، وسواس‌ها و یا اختلال‌های شخصیت منجر شود
در ادامه به انواع طرحواره‌ها ناسازگارانه و تاثیرات آنها خواهیم پرداخت.