تاثیر نظام های رفتاری بر وابستگی در بزرگسالی چگونه است؟

– کمندکاویانی
روانشناس و زوج درمانگر-

در ادامه مطالب شماره های قبل که به طور کلی با انواع طرحواره و طبقه بندی آنها آشنا شدیم؛ از این شماره به بعد بیشتر با هر یک از طرحواره ها، علت به وجود آمدنشان و راههای بهبود آن صحبت خواهیم کرد. اما قبل از آن بایستی با زیربنایی ترین نیاز خود یعنی دلبستگی بیشتر آشنا شویم تا بتوانیم‌ عمیق تر علت ایجاد طرحواره ها را درک کنیم.

اما دلبستگی یعنی چه؟

ما انسان ها رابطه جو هستیم و اگر این نیاز اساسی در نوزاد ارضا نشود صدمات جدی به سازمان روانی او وارد میشود. جان بالبی نظریه دلبستگی خود را مبتنی با نظریه تکاملی بیان کرده که این نظریه معتقد است «هر رفتاری که باعث بقای ما میشود در طول تاریخ در ما حفظ میشود» مانند رفتارهای دلبستگی غریزی که با آن متولد میشویم .» مانند

گریه کردن، خندیدن و به مادر چسبیدن. از نظر بالبی رفتارهای غریزی که بچه با آنها متولد میشود و ارزش بقا دارد باعث میشود کودک زنده بماند و اما خود دلبستگی در واقع یک رابطه عمیق با ابژه)کسی که بیشترین مراقبت را از کودک دارد به طور معمول (مادر است. دلبستگی در نوزاد مراحل متفاوتی دارد که بستگی به کیفیت رابطه نوزاد و مادر (ابژه) دارد.)

بالبی بیان میکند که هر انسان با چهار نظام رفتاری متولد شده که آن ها را به ارث برده و ذاتی و غریزی هستند و این چهار نظام رفتاری پایه و اساس نظریه دلبستگی است و مادر باید بداند با این چهار نظام رفتاری چگونه رفتار کند که کودک دچار اختلال روانی نشود.
نظام ترس: اولین نظام ترس است. کودکان زمانی که متولد میشوند برای اینکه بقای آن ها به خطر نیافتد به محض احساس تهدید های بیرونی مثل تاریکی ،تغییرات دما، تنهایی و.. و تهدید های درونی مثل گرسنگی ، دل درد و… درون مغزشان احساس خطر کرده و رفتارهایی همچون جیغ زدن یا فرار کردن از خود بروز میدهند.

با این دو محرک درونی و بیرونی نظام ترس فعال شده که ارزش بقا دارد.
نظام دوم دلبستگی، نظام مراقبت است. بعد از دلبستگی نظام مراقبت در مادر فعال میشود و باید نظام دلبستگی و مراقبت با هم هماهنگ باشند. نظام مراقبت در مادری که سالم است به دلیل افزایش هورمون اکسی توسین فعال میشود. با شنیدن صدای گریه کودک،
مادر به صورت ناهشیار میخواهد بچه را آرام کند اگر اینگونه نبود ۵۰ درصد نوزادان از بین میرفتند.

نظام مراقبت در مادر سالم سه ویژگی دارد:

۱.مادر حساس و پاسخگو است یعنی دنیای درونی مادر با دنیای درونی نوزادش هماهنگ است و مادر میتواند حال نوزاد را تشخیص داده و متناسب با این درک به موقع پاسخ بدهد .خیلی مهم است که مادر متناسب و به موقع به کودک پاسخ دهد تا کودک ناکامی زیادی را تجربه نکند چون هنوز ضعیف است.
۲.دومین ویژگی این است که مادر باید به لحاظ فیزیکی در دسترس باشد همانگونه که به لحاظ هیجانی در دسترس بچه است .زیرا بچه باید آنقدر از وجود مادر بهره برده باشد که در زمان های عدم حضور مادر؛ احساس درونی ایمنی داشته باشد و اعتماد در او ایجاد شده باشد.
۳. سومین ویژگی پیش بینی پذیر بودن مادر است. یعنی چقدر مادر قابل اعتماد است، چقدر مادر ثبات دارد و واکنش مادر به چه میزان به حالت درونی خودش و یا حالت درونی نوزاد بستگی دارد.
بنابراین هنگام صحبت از نظام مراقبت منظور ما این سه ویژگی است.

نظام اکتشاف: بعد از فعال شدن نظام مراقبت در مادر کم کم نظام اکتشاف در کودک فعال میشود یعنی بچه با تهدید یا ناکامی روبرو شده و شروع به گریه کردن میکند نظام مراقبت در مادر فعال شده و مادر پاسخگو هست و بعد از یک مدت نظام اکتشاف در کودک فعال میشود. نظام اکتشاف از زمانی که بچه شروع به چهاردست و پا رفتن می کند فعال میشود این نظامی یعنی نیاز ما به استقلال و کنجکاوی و کشف محیط و خودمختاری و آزادی . مادری که همه ویژگی های ذکر شده را داشته باشد، احساس امنیت را در فرزند خود بوجود می آورد. یک مادر حساس و پاسخگو، یک پایگاه امن برای کودک است. هنگامی که کودک نترسیده و آرام است مادر را به عنوان یک پایگاه امن در نظر می گیرد؛ از مادر فاصله گرفته، به صورت مستقل دنیا را کشف میکند.

در شماره بعدی مجله با هم خواهیم دید مادر به اندازه کافی خوب چه مادری است و انواع سبک های دلبستگی باعث ایجاد چه اختلالاتی می شوند و آیا راهی برای برطرف کردن آن در بزرگسالی وجود دارد؟
سپاس از همراهی شما در مسیر زیبای سفر آگاهی.