16 مهرماه در ایران روز کودک نام گرفته است. در بسیاری از کشورها در مورد کودکان قوانین متعددی تدوین شده است، اما یک متن جهانی وجود دارد که برای حمایت از حقوق کودکان تدوین شده و «پیمان نامه جهانی حقوق کودک» نام دارد. پیمان نامه جهانی حقوق کودک، پس از ده سال گفتوگو بین کشورهای عضو سازمان ملل در سال ۱۳۶۷ به اجرا درآمد. کشور ایران هم در سال ۱۳۷۳ به صورت مشروط این پیمان را امضاء کرد.
ماده 28 پیمان نامه جهانی حقوق کودک به حق آموزش کودکان پرداخته است، این که همه کودکان باید بتوانند درس بخوانند و آموزش حق تمامی کودکان است. در ماده 29 این پیمان نامه به آموزش ارزشها به کودکان پرداخته شده است که هدف آموزش و پرورش باید رشد دادن شخصیت و تواناییهای کودکان آن هم به کاملترین شکل ممکن باشد.
این رشد باید کودکان را برای داشتن یک زندگی فعال در جامعه ای آزاد، آماده سازد. «پائولو فریره» مربی برزیلی به آموزش رهایی بخش میپردازد. منظور او از آموزش رهایی بخش، فرایندی است که هدف آن توانمندسازی افراد و ترویج تفکر انتقادی است.
«فریره» بر این باور است که آموزش باید بهعنوان یک عمل سیاسی و اجتماعی در نظر گرفته شود که میتواند به رهایی افراد از وضعیتهای غیرمنصفانه و نابرابر کمک کند. از نظر «فریره» آموزش رهایی بخش دارای اصول اساسی است که شامل موارد زیر است:
دیالوگ: فریره بر اهمیت دیالوگ در فرایند آموزش تأکید دارد. او معتقد است که یادگیری باید از طریق ارتباطات دوطرفه و گفتگوهای فعال میان معلم و دانشآموزان شکل بگیرد.
آگاهی انتقادی: آموزش باید به افراد کمک کند تا نسبت به شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود آگاه شوند و بتوانند آنها را تحلیل کنند. آگاهی انتقادی به افراد این امکان را میدهد که درک عمیقتری از جهان خود داشته باشند و توانایی عمل در آن را پیدا کنند.
عمل و تأمل: فریره به مفهوم «عمل مبتنی بر تأمل» تأکید دارد، به این معنا که دانشآموزان باید نه تنها یاد بگیرند، بلکه از آن آموختهها در عمل استفاده کنند و تجربههای خود را مورد تأمل قرار دهند.
مقابله با فرهنگ سکوت: به معضل فرهنگی اشاره دارد که در آن افراد به دلیل نداشتن صدای کافی و حمایت اجتماعی قادر به بیان نظر و نیازهای خود نیستند. آموزش رهاییبخش به مقابله با این فرهنگ سکوت کمک میکند.
فراهمسازی فضای یادگیری: معلمان باید فضایی را فراهم کنند که در آن، دانشآموزان بتوانند آزادانه با همدیگر گفتوگو کنند، سوال بپرسند و نظرات خود را بیان کنند.
بنابراین آموزش رهاییبخش فریره بر ضرورت ایجاد تحولی بنیادین در نظام تعلیم و تربیت تأکید دارد که در آن یادگیرندگان به عنوان بازیگران فعال و خودآگاه در فرآیند یادگیری و تغییر اجتماعی درگیر میشوند. هدف نهایی این نوع آموزش، توانمندسازی افراد برای تحقق حقوق خود و نقش فعال در جامعه است.