نمــی دانــم هیــچ وقــت در ابتــدای روز کــه شـتابناک بـه محـل کار خـود مـی رفتـه ایـد کودکـی بـا ظاهـری آشـفته و کثیـف بـا بسـته ای آدامــس و یــا فــال در دســت، جلــوی راهتــان را گرفتــه و بــه اصــرار مجبورتــان کــرده کــه بســته ای خوراکــی بخریــد یــا فالـی برداریـد. ایـن کـودکان در اواسـط روز هــم در جلــوی رســتورانها و مراکــز عرضــه مــواد غذایــی هســتند و عصرهــا در پارکهــا و خالصـه بـه هرجایـی کـه در سـطح شـهر برویــد بــا مجموعــه ای از آنهــا برخــورد مــی کنیــد. فــارغ از اینکــه چنــد درصــد از ِ آنهـا را کـودکان ِ آورگان افغانـی تشـکیل مـی دهنـد کـه البتـه تعـداد زیـادی را نیـز شـامل مــی شــوند، غالــب ایــن کــودکان خیابانــی محصــول طالق-اعتیــاد و فقــر اقتصــادی و اجتماعــی هســتند. و یـا شـده کـه در شـب سـرد زمسـتانی کـه مسـیر خانـه را در پیـش گرفتـه ایـد بـا زنـی یـا مـردی مواجـه شـوید کـه سـعی میکند در انبـوه زبالـه و کارتـن هـا در گوشـه خیابـان پناهــی امــن از ســرما بــرای خــود بیابــد؟ متاسـفانه ایـن مـوارد و صدهـا مـورد دیگـر از ایـن دسـت اینقـدر روزانـه پیـش روی مـا قـرار مـی گیـرد کـه کـم کـم نسـبت بـه آنهـا بـی تفـاوت شـده ایـم یـا سـعی کـرده ایـم بـا پرداخـت اندکـی پـول بـا آنهـا هـم دردی کنیــم و بــار مســوولیت هایمــان و عــذاب وجدانمـان را کاهـش دهیـم. ایــن مــوارد و صدهــا مــورد دیگــر کــه مــی توانــد بــه عنــوان مثالهایــی از فقــر و بــی ســامانی در مناطــق مختلــف شــهری بــه شــمار رود بطوریکــه الزم نیســت کــه حتمــا بــه شــهرهای بــزرگ ســفر کنیــد تــا انبــوه گدایــان شــما را دوره کننــد حتــی در یــک پمــپ بنزیــن یــک شــهر کوچــک و یــا عوارضــی ابتــدای جــاده هــا، تعــداد زیــادی از زنــان و مــردان متکــدی را مــی بینیــد کـه یکـی اسـپند دود مـی کند، آن یکــی معتــادی اســت کــه دســت گدایــی مــی گردانــد، پســرکی شیشــه پــاک مــی کنــد و دیگــری روی دسـتهایش در کفشـهایی فرسـوده خـود را روی زمیـن مـی کشـد تـا تصویـری رقـت انگیــز از فقــر را بــه نمایــش بگــذارد. ایــن تنهـا بخشـی از نمـای جامعـه اسـت نمایـی کـه بسـیاری از عابرانـی کـه فقـط بـرای یـک بــار از آن مســیر مــی گذرنــد بــرای همیشــه تصویــری از فقــر ونــداری را، تیــره و تارتــر از آنچــه کــه واقعیــت موجــود اســت، در ذهـن مـی پرورنـد. نمایـی کـه خـود بخشـی از پدیــده ای بــه نــام »آســیبهای اجتماعــی« تلقــی مــی شــود. اعتیــاد بــه مــواد مخــدر، تکــدی گــری، ســرقت، نــزاع و درگیــری هــای فــردی- خانوادگــی و قومیتــی، طــاق، خودکشــی، تجــاوز بــه عنــف، روابــط نامشــروع و دههــا مــورد از ایــن دســت در مجموعــه ای آســیبهای اجتماعــی قــرار مــی گیرنــد. امـا چـه چیـزی بـه عنـوان آسـیب شـناخته میشــود؟ حــدود و ثغــور آن کــدام اســت؟ عوامــل زمینــه ســاز و علــل آشــکار کننــده آن چــه هســتند؟ در کــدام طبقــات و ســنین گســترش بیشــتری دارنــد؟ توانایــی جامعــه بــرای کنتــرل و نظــارت بــر آنهــا چقــدر اســت؟ و از چــه راههایــی میتــوان بــه کاهــش آنهــا مبــادرت کــرد؟ همـه اینهـا سـواالتی هسـتند کـه در حـوزه آســیب شناســی اجتماعــی مــورد بررســی قــرار میگیرنــد. واقعیــت ایــن اســت کــه »هــر جامعــهای متناســب بــا شــرایط، فرهنــگ، رشــد و انحطــاط خــود بــا انواعــی از انحرافــات و مشــکالت روبروســت کــه تاثیــرات مخربــی روی فرآینــد ترقــی آن جامعــه دارد و البتــه شــناخت چنیــن عواملــی میتوانــد مســیر حرکــت جامعــه را بســوی ترقــی و تعامــل همــوار ســازد، بــه طــوری کــه عــاوه بــر درک عمــل آنهــا و جلوگیــری از تــداوم آن عمــل بــا ارائــه راه حلهایــی بــه ســامت جامعـه کمـک نمایـد. بـه عنـوان مثـال مسـأله اعتیــاد، هــم بــه عنــوان یــک مشــکل فــردی و هـم یـک معضـل اجتماعـی مطـرح اسـت. پـر واضـح اسـت کـه ایـن موضـوع در سـطح اجتماعــی منجــر بــه از بیــن رفتــن نیروهــا و انــرژی جامعــه میشــود. شناســایی علــل اساســی و کنتــرل آنهــا میتوانــد بســیاری از نیروهــای از دســت رفتــه جامعــه را تجدیــد نمــوده، در مســیر کار ســالم جامعــه هدایــت کنــد.«* تــا ســالها پیــش از ایــن، قبــح برخــی موضوعـات اجتماعـی موجـب مـی شـد کـه بسـیاری از آسـیب هـا تنهـا در مـردان قابـل بررســی باشــد. در مشــکالتی نظیــر اعتیــاد، ســرقت، نــزاع و حتــی تکــدی گــری آنقــدر کــه بــا جمعیتــی از مــردان آســیب دیــده مواجــه بــوده ایــم زنــان را مشــاهده نمــی کردیــم. اگــر چــه قربانــی بســیاری از ایــن مشــکالت و معضــات زنــان بــودن. امــا متاســفانه اکنــون ایــن معادلــه چنــد سـالی اسـت کـه دچـار خدشـه شـده اسـت. افزایـش زنانـی کـه بـه مـواد مخـدر صنعتـی و سـنتی آلـوده شـده انـد از یکسـو جامعـه و از ســوی دیگــر نســل فــردا را بــه مخاطــره انداختـه اسـت. آمـار بـاالی جرایمـی هماننـد ســرقت، روابــط نامشــروع، فســاد اخالقــی و مصــرف مشــروبات الکلــی و غیــره در بیــن زنــان آیــات نامبارکــی اســت کــه در واقــع اینگونــه مــی نمایانــد کــه پــاک تریــن و مظلــوم تریــن قشــر جامعــه در معــرض آســیب جــدی قــرار گرفتــه اســت. فــارغ از عــوارض روانــی و اخالقــی کــه هــر کــدام از ایــن موضوعــات مــی توانــد بــه عنــوان یــک آســیب جــدی امــروز و فــردای یــک زن را بـه مخاطـره بیانـدازد و او را بـه قربانـی اول باندهــای جرایــم مبــدل کنــد، نبایــد از تأثــرات ناخوشــایند آنهــا در آینــده جامعــه نیــز غافــل بــود. تصویــر یــک زن بــی پنــاه آســیب دیــده، موضوعــی اســت کــه هیــچ وجــدان بیــداری آن را بــر نمــی تابــد. از دیــد یــک ناظــر اجتماعــی هوشــیار، وضعیــت زنــان در کرمــان نــه در حالــت هشـدار کامـل و قرمـز بلکـه در حالـت زرد و اخطـار قـرار دارد. بطوریکـه در برخـی زمینـه هـا، کـم کـم چـراغ خطـر در حـال روشـن شـدن اسـت. فـارغ از اینکـه ایـن مشـکالت و خطــرات تــا چــه میــزان وســعت دارد، و چـه گسـتره ای از زنـان را در بـر مـی گیـرد و جــدای از منفــی نگــری و ســیاه نمایــی هایــی کــه مــی توانــد خــود آســیب رســان در ایــن زمینــه محســوب شــده و باعــث ســریان ناامیــدی و دلمردگــی یــا افســردگی در جامعـه شـود؛ ایـن یادداشـت مـی کوشـد بـه زوایایـی پنهـان از آسـیبهای اجتماعـی در گــروه زنــان بپــردازد. ناگزیـر از ایـن هسـتیم کـه در ایـن مبحـث، گـروه زنـان را از منظـر دختـران آینـده سـاز، مـادران نسـل فـردا و قشـر زنـان بـه عنـوان نیمــی از جامعــه فعــال و پویــا ببینیــم. بــی تردیــد بعــد از عنصــر آگاهــی رســانی و آمــوزش بــه عنــوان مهمتریــن ســرفصل در توانمنــد ســازی بانــوان، ایجــاد فرصتهــای مناســب و برابــر در آمــوزش عالــی، اشــتغال و اصــاح و بازنگــری در برخــی قوانیــن حقوقــی از گام هــای مهــم آتــی اســت. ایجــاد تشــکلهای بانــوان بــرای احقــاق حقـوق از دسـت رفتـه و اسـتعانت و حمایـت از بانـوان آسـیب دیـده و توانمندسـازی آنـان قـدم بعـدی خواهـد بـود کـه امیـد آن داریـم بتوانیــم در شــماره هــای آینــده بــدان هــا میپردازیم.
* دانشنامه رشد